Dolaylı Vergiler ve Gelir Dağılımı

Ekonomik kalkınmaya etki eden en önemli unsurlardan birisi kamu harcamalarıdır. Bu harcamaların kaynağını ise büyük ölçüde vergiler oluşturmaktadır. Hangi kaynaklardan ne tür vergiler alınacağı kararı ise siyasi otoritenin siyasal, sosyal ve ekonomik hedeflerine yönelik tercihlerine bağlıdır.

Modern bir vergi sisteminin taşıması gereken temel özellikler vergilendirmeye ilişkin evrensel ilkelerle belirlenmiştir. Bu ilkelere göre oluşturulacak bir vergi sisteminin, vergilendirmede adaleti sağlaması olmazsa olmaz koşullardan biridir.

Vergi sistemi içinde dolaylı ve dolaysız vergiler arasında makul bir denge kurulması gereği vergilendirmede adaletin sağlanması bakımından çokça tartışılan konulardan biri olagelmiştir.

Dolaysız vergiler genellikle gelir ve servet üzerinden alınırken, dolaylı vergiler harcamalar üzerinden alınmaktadır. Dolaylı vergiler; işlem vergisi, tüketim vergisi, gider vergisi veya üretim vergisi olarak da adlandırılabilmekte olup genellikle bir mal veya hizmetin satın alınması esnasında satın almayı gerçekleştirenler tarafından ödenmektedir.

Dolaylı vergiler ile dolaysız vergiler ayrımının yapılmasında genellikle üç kriter esas alınmaktadır. Bu kriterlere göre:

Dolaylı vergiler yansıtılabilirken dolaysız vergiler yansıtılamaz.
Dolaysız vergiler mali güce göre alınırken dolaylı vergiler herkesten eşit oran veya miktarda alınır.
Dolaylı vergilerden, vergiye tabi işlem yapılmayarak kaçınılması mümkünken dolaysız vergilerden bu şekilde bir kaçınma söz konusu olamaz.

Sağlıklı bir vergi sistemine sahip olmayan ve bu nedenle de kayıt dışılığın yüksek olduğu gelişmekte olan ülkelerde toplam vergi gelirleri içinde genellikle dolaylı vergilerin payı yüksektir. Bu durum ise bu ülkelerde zaten bozuk olan gelir dağılımının alt gelir grupları aleyhine daha da bozulması sonucunu doğurmaktadır.

Gelir dağılımının nispeten dengeli olduğu ülkelerde vergilerin dolaylı veya dolaysız vergi kaynaklarından sağlanmasının gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkilerinin sınırlı kalacağı söylenebilir. Ancak gelir dağılımının bozuk olduğu ülkelerde vergilerin ağırlıklı olarak dolaylı vergilerden sağlanması halinde bu tercihin gelir dağılımını daha da kötüleştireceğini söylemek yanlış olmayacaktır.

Ülkemizde dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı oldukça yüksek sayılabilecek bir seviyede bulunmaktadır. Bu durum ise vergi sistemimizin adaletli olup olmadığı konusunda tartışmalara neden olmaktadır. Dolaylı vergilerin toplam vergi gelirleri içindeki payı % 70 seviyesine yaklaşmıştır. Gelişmiş ülkelere bakıldığında bu oranın % 50’den daha düşük olduğu görülmektedir.

Bu çerçevede mali idarenin vergi kaynaklarına ilişkin tercihlerini belirlerken sadece gelir elde etme amacını değil aynı zamanda vergilemenin sosyal ve ekonomik etkilerini de dikkate alması önümüzdeki dönemde daha rasyonel bir vergi sisteminin oluşturulabilmesine imkân sağlayacaktır.

Tamer Aksoy

Geri

Uzman Hakkında

Uzmanın Diğer Makaleleri

Tüm Makaleleri Görüntüle

Dolaylı Vergiler ve Gelir Dağılımı

Uzman Hakkında

İşlem Başarılı!