Avrupa Birliği Katılım Ortaklığı Belgesi önerileri ve 2004-2006 yıllarını kapsayan Ön Ulusal Kalkınma Planı’nda ki çalışmalarla, Türkiye’nin bölgesel gelişme politikalarına yönelik bölge düzeyinde koordinasyonu sağlayacak ve uygulamaya dönük bir mekanizmanın kurulması için Kalkınma Ajansları’nın kurulmasına karar verildi. Bu kapsamda 2006’da “Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun” kabul edilmesiyle DPT koordinasyonunda İzmir Kalkınma Ajansı ve Çukurova Kalkınma Ajansı kurularak çalışmalara başladı. 2008 yılında da diğer illeri kapsayan 26 ajans faaliyete başladı.

Kalkınma Ajanslarının amacı; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak.

Kalkınma Ajanslarını daha iyi tanımak için kısaca görev ve sorumluluklarından bazılarını sıralayalım;

Bugün Kalkınma Ajansları’nın işleyişini gözlemlediğimizde proje sahiplerine para veren kuruluştan pekte fazla öteye gitmiyor.Bölgenin gelişmesine yönelik iç ve özellikle dış kaynakların kullanımı hedefi işletilmiyor.  Avrupa Birliği’nin 2007 – 2013 yıllarını kapsayan dönem için ayrılan toplam bütçe miktarı 975 Milyar Euro.  Bu rakam 500’e yakın programa bölünmüş durumda.300 kadar program Türkiye’nin kullanımına açık.  Durum 2013-2020 dönemi içinde farklı değil.  Yine 900 Milyar Euro’nun üzerinde ayrılan bir kaynak.  Bu programların büyük çoğunluğu Brüksel’de faaliyet gösteren ajansların çalışmaları ve lobi faaliyetleri ile oluşmakta. “Brüksel’de faaliyet gösteren ajanslar” dedik.  Avrupa’daki Kalkınma Ajansları’nın büyük çoğunluğu Brüksel’de ofis açarak, bölgelerine fon aktarılmasına yönelik çalışmalar yapmakta. Bu ajanslar Brüksel’de Bölge Ajansı (Regional Development Agency)  adıyla faaliyet gösterir.  Dönemsel olarak ayrılan toplam fonun yarıya yakını açılan fon programları çerçevesinde dağıtılırken geri kalan kısmı ajansların bölgeleri için verdikleri teklifler çerçevesinde dağıtılmakta.   Her ajans bölgeleri için projeler hazırlamakta ve komisyona sunmakta.  Bu tür fon alımları genelde lobi faaliyetleri ile yapılmakta.

 

Türkiye açılan fon programlarından yeterince faydalanamadığı gibi Brüksel’de faaliyet gösteren ve gerçek anlamda ajans prensipleri ile çalışan ofise de sahip değil. Hal böyle olunda bölgelere aktarılan fon da yetersiz. Mesela,  toplam bütçesi 18 Milyar Euro olan ve 2002-2006 yıllarını kapsayan 6. Çerçeve programı ele alındığında Türkiye’nin bu fondan aldığı toplam para 48 Milyon Euro civarında.  Halbuki bu fondan faydalanmak için sağladığımız katkı payı 250 Milyon Euro.  2007-2023 dönemini kapsayan 7. Çerçevede alınan rakam şu ana kadar 200 Milyon Euro civarında.  7.Çerçevenin toplam bütçesi 55 Milyar Euro.  Toplam bütçeyi göz önüne aldığımızda alınan rakamın yetersiz olduğunu görüyoruz.   Bunun da ötesinde açılan onlarca programa Türkiye’den bir projenin bile gönderilmediği veya kabul edilmediği onlarca da fon mevcut.  Kalkınma Ajanslarının kullanımına açık onlarca fon programına da maalesef müracaat yok.

 

Valensia Bölge Ajansı 4 yılı kapsayan dönemlerde Avrupa Birliğinden aldığı ortalama mali kaynak 6.2 Milyar Euro. Valensia Kalkınma Ajansının Brüksel’de çalışan eleman sayısı 29 kişi.

 

AB’nin karar mekanizmasında 3 ana mekanizma vardır ve etki üçgeni olarak tanımlanır. Bu mekanizmayı Komisyon, parlamento ve konseyden oluşturur.  Kalkınma Ajanlarının Avrupa’nın geleceği ve işleyişi ile ilgili alacağı kararlarda kalkınma ajansları etkili rol oynarlar. 

 

Kalkınma ajansları aynı zamanda AB’nin en etkili yönlendirici ve tavsiye edici mekanizması olan Bölgeler komitesi ve Sosyal ve Ekonomik komitesini oluşturur.  “Bölgeler komitesi” belediye, valilik ve il özel idare temsilcilerinin Brüksel’e gönderdiği temsilcilerden,  “Sosyal Ekonomik komitesi” ise STK temsilcilerinin Brüksel’e gönderdiği temsilcilerden oluşur.  Her iki komitenin de toplam 350 üyesi vardır ve seçimler 5 yılda bir yapılır.

Kalkınma Ajansları, temsil ettikleri bölgenin kalkınması için Brüksel’de çalışmalar yapan kuruluşlardır. Bölgeleri adına lobi faaliyetleri yürütür, projelere fon alınması için çalışmalar yapar, komisyonun ve parlamentonun karar mekanizmasına danışmanlık hizmetleri verir.

 

2007 yılı itibariyle, Brüksel’de faaliyet gösteren kalkınma ajans sayısı 247. Bu ajanslarda 15 000 kişi çalışmakta. Bölge ajansları belediyeler, valilikler, il özel idareleri ve Sivil toplum kuruluşlarının geniş katılımı ile Brüksel’de açılmakta ve harcamalar bu kurumların ortak katkıları ile karşılanmakta.

 

Bölge Ajanslarının yaptıkları aktiviteler, çalışanlar bölgeleri adına projeler hazırlar, diğer bölge ajansları ile işbirliği yaparak komisyondan fon talep eder. AB parlamentosu veya komisyonun alacağı kararlarda etkili rol oynarlar. Parlamento üyeleri ve komisyon üyelerine yönelik lobi faaliyetlerinde bulunurlar, mektup yazarlar, basın toplantısı düzenlerler. Daha etkili olmak için çeşitli komite, network ve oluşumlarda yer alırlar. Alanları ile ilgili sunulan bilgilerin kaynak isimlerini tespit ederler, gerekli bilgi ve dokümanları toplarlar ve görüşürler. Görüşmeler için sahip oldukları network (ağları) kullanırlar. Açıklanacak kararları ve fonları yayınlanmadan istihbarat bilgisini alır ve öncesinde hazırlık çalışması yaparlar. Çalışma alanları ile ilgili bilgilerin, raporların, yayınların toplanması çalışmalarını yaparlar. Toplanan bilgileri analiz ederler ve düzenlerler. Analiz edilen bilgiler farklı açılarla yorumlanır ve etkili hale getirilir. Sunulacak dosyanın anlaşılır ve net hale getirilir.

 

Bölge ajanslarda çalışanlar, strateji geliştirirler, ne tür argümanların kullanılacağını karar verirler, mevcut problemlerin çözümüne yönelik argümanları kullanırlar, sorunları çözecek ve yardımcı olacak doğru isim ve kişileri bularak irtibata geçerler. Kendi çıkarları doğrultusunda kararların alınması için basın toplantısı düzenlerler, elektronik posta gönderirler, toplantılar yaparlar, halkla ilişkiler mekanizmasını işletirler, doğru ve etkili isimlerle birebir görüşmeler yaparlar, araya etkili isim koyarlar. Amaç ve çıkarlarına göre daha değişik yöntemlerde kullanılabilirler.

 

Türkiye’nin 2014-2020 ve daha sonraki yıllar için fonlardan aktif şekilde faydalanması için bölge ajanslarını daha yakından incelemeli, modelleri takip etmeli, küçük çaplıda olsa Brüksel’de bölge ajansları kurulmasının çalışmalarına başlamalı. Öncesinde mevcut ofislerinin Avrupa Birliği fonları konusunda çalışmalar yapacak ofislerini kurmalı ve kapasitesini güçlendirmeli. Mevcut fonlardan en etkili şekilde faydalanarak Brüksel’de ofis açmak için gerekli desteği sağlamalıdır. Aksi takdirde, kalkınma ajanslarının varlığı ve işlevselliği zaman içinde tartışmaya başlayacaktır.