Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından “Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri” yayımlandı. Bilindiği üzere Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) ülkelerin rekabet edilebilirliği açısından temel yapı taşı olarak düşünülmektedir. Mevzuatı gereği, çalışan sayısı 250’den az olan ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosundan herhangi biri 125 milyon Türk Lirası’nı aşmayan girişimler Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) olarak tanımlanmış; mikro işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılmışlardır. Buna göre;

a) Mikro işletme: 10 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 3 milyon Türk Lirası’nı aşmayan işletmeler;

b) Küçük işletme: 50 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 25 milyon Türk Lirası’nı aşmayan işletmeler;

c) Orta büyüklükteki işletme: 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 125 milyon Türk Lirası’nı aşmayan işletmelerdir.

Geçtiğimiz yılın son aylarında TÜİK tarafından 2020 yılına ait KOBİ Girişim İstatistikleri Raporu yayımlandı ve bu sayede ilgili şirket yapılanmalarını rakamlar ile yakından gözlemleme imkânına kavuştuk. Bu doğrultuda 2020 yılında sanayi ve hizmet sektörlerinde 3 milyon 295 bin girişim faaliyet gösterdi. Toplam girişimlerin %99,8’ini, istihdamın %72’sini, personel maliyetinin %49,2’sini, cironun %49,4’ünü, üretim değerinin %42,7’sini ve faktör maliyetiyle katma değerin %41,3’ünü KOBİ’ler oluşturdu.

KOBİ’ler, 2020’de en fazla ticaret sektöründe faaliyet gösterdi. Ekonomik faaliyetlerin istatistiki sınıflamasına göre KOBİ’lerin %36,6’sı toptan ve perakende ticaret, motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı sektöründe, %14,2’si ulaştırma ve depolama, %12,3’ü ise imalat sanayisi sektöründe faaliyet gösterdi. Ticaret sektöründeki istihdamda en büyük payın sahibi bu işletmeler oldu. Toptan ve perakende ticaret, motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı faaliyetlerindeki KOBİ istihdamının toplam KOBİ istihdamı içindeki oranı %27,5’i bulurken personel maliyeti içinde bu oran %24,4, ciroda %54,7, faktör maliyetiyle katma değerde %25,3 ve üretim değerinde %15,9 olarak hesaplandı. Orta ölçekli girişimlerde çalışan başına katma değer, 2020’de 128 bin lirayla en yüksek seviyeye ulaştı.

KOBİ girişimleri için 2009 yılında çalışan başına ortalama katma değer 15 bin lira iken 2020’de 59 bin lira oldu. KOBİ grupları içinde 2009 ve 2020 yılları için en yüksek çalışan başına katma değer sırasıyla 29 bin lira ve 128 bin lira ile orta ölçekli girişimlerde gerçekleşirken aynı yıllarda bu değerler küçük ölçekli girişimler için sırasıyla 19 bin lira ve 70 bin lira, mikro ölçekli girişimler için 8 bin lira ve 22 bin lira olarak kayıtlara geçti. İmalat sanayisinde faaliyet gösteren 2 bin 442 KOBİ yüksek teknoloji sınıfında üretim yaptı. Küçük ve orta büyüklükteki imalat sanayisi girişimlerinin %56,7’si düşük teknolojiyle faaliyet gösterirken büyük ölçekli girişimlerde bu oran %47,6 oldu. KOBİ’ler büyüklüklerine göre incelendiğinde mikro ölçekli girişimlerin %57,5’i düşük teknoloji, %32,2’si orta-düşük teknoloji, %9,8’i orta-yüksek teknoloji ve %0,5’i teknoloji sınıfında üretim yaptı. Buna karşın küçük ölçekli girişimlerde bu oranlar sırasıyla %52, %29,7, %17,3 ve %1, orta ölçekli girişimlerde %51,9, %28,2, %18,3 ve %1,6 olarak belirlendi.

KOBİ girişimlerinin dış ticarette etkisi de son derece önemli olmakla birlikte, ihracatta, mikro ölçekli girişimlerin payı %3,5 iken küçük ölçekli girişimlerin payı %13,5, orta ölçekli girişimlerin payı %19,4 oldu. Büyük ölçekli girişimlerin payı ise %63,6’yı buldu. Girişimlerin ana faaliyetine göre KOBİ’lerin ihracatlarından %58,7’si ticaret, %36,6’sı sanayi sektörlerinde faaliyet gösteren girişimler tarafından yapıldı.

KOBİ’lerin geçen yıl ithalattaki payı ise %24 oldu. İthalatta mikro ölçekli girişimlerin payı %1,5, küçük ölçekli girişimlerin payı %6,4, orta ölçekli girişimlerin payı %16,2 olarak hesaplandı. Büyük ölçekli girişimlerin payı ise %75,9’a ulaştı. Girişimin ana faaliyetine göre KOBİ ithalatlarından %66,8’i ticaret, %26’sı sanayi sektörlerinde faaliyet gösteren girişimler tarafından gerçekleştirildi.

KOBİ’lerin 2013 yılında 57 milyar dolar olan ihracat değeri 2020 yılında 61 milyar dolara yükseldi. İthalatta ise 2013 yılında 48 milyar dolar olan değer, 2020 yılında 49 milyar dolara çıktı. KOBİ’ler tarafından 2020’de yapılan ihracatın %47,8’i Avrupa, %34,3’ü Asya ülkelerine yönelik oldu. KOBİ’ler ithalatlarının %49,6’sını Asya’dan, %40,2’sini Avrupa ülkelerinden yaptı. Geçen yıl KOBİ’lerin ihracatının %91,4’ünü imalat sanayisi ürünleri oluşturdu. KOBİ’lerin ihracatı içinde giyim eşyası sektörünün payı %13,9, tekstil ürünlerinin payı %10,1 oldu. KOBİ’lerin 2020 yılı ithalatında öne çıkan ürünler ise %33,6 ile ana metaller, %12,4 ile kimyasallar ve kimyasal ürünler, %12 ile başka yerde sınıflandırılmamış makine ve ekipmanlar, %5,3 ile bilgisayarlar ile elektronik ve optik ürünler olarak belirlendi.

Geçen yıl KOBİ’lerin toplam patent başvuru sayısı 1563 oldu, bunlardan 332’si tescil edildi. KOBİ ölçeklerine göre değerlendirildiğinde 570 patent başvurusu ve 162 tescille orta ölçekli girişimler ilk sırada yer aldı.

Merak edenler için, 2022 yılı Kasım ayında 2021 istatistiklerini de inceleme imkânımız söz konusu olacak.

Prof. Dr. Ali Hepşen