GİRİŞ

Küreselleşme süreci ile birlikte artan uluslararası rekabet ortamında işletmelerin ayakta kalabilmek adına belirli desteklerden faydalanması kaçınılmazdır. Bu destekler içinde yer alan devlet destekleri günümüzde oldukça önemli hâle gelmiştir. Devlet tarafından birtakım bölgeler, sektörler ve ürünler kapsamında işletmeler tarafından yerine getirilmesi güç olan bazı faaliyetleri teşvik etmek adına destek verilmektedir. Söz konusu destekler devlet teşvik ve yardımları olarak adlandırılmaktadır (Gönen ve Zeytinoğlu, 2015).

TMS 20 DEVLET TEŞVİKLERİNİN GENEL TÜRLERİ

TMS 20 standardı genel olarak devlet teşvikleri ile yardımlarının muhasebeleştirilmesi ve raporlanması konusuna odaklanmış olup, teşvik ve yardımlardan sağlanan faydanın raporlanması doğrultusunda işletmelerde gerçek performansın tespitini, dönemler ve diğer işletmelerle karşılaştırılabilirliğin sağlanmasını amaçlamaktadır (Örten vd., 2014).

Devlet teşviklerinin muhasebeleştirilmesi ve açıklanması ile diğer şekillerdeki devlet yardımlarının açıklanmasında bu standart uygulanırken aşağıda belirtilen konular standardın kapsamı dışındadır (TMS 20 Madde 1-2):

a. Fiyat değişiminin etkilerini yansıtan finansal tablolarda devlet teşviklerinin muhasebeleştirilmesinde veya benzer nitelikteki ek bilgilerde ortaya çıkan özel sorunlar,

b. İşletmelere vergilendirilebilir kâr ya da vergi zararının hesaplanmasında yararlanmak üzere sağlanan faydalar veya vergi yükümlülüğüne bağlı olarak belirlenen ya da vergi yükümlülüğü ile sınırlı olarak sağlanan devlet yardımları. Örneğin; gelir/kurumlar vergisi istisnaları, yatırımı teşvik amaçlı vergi indirimleri, hızlandırılmış amortisman uygulaması ve indirilmiş vergi oranları vb.

c. Devletin bir işletmeye iştirak etmesi,

d. “TMS 41 Tarımsal Faaliyetler” kapsamındaki devlet teşvikleri.

Devlet yardımı: Belirli koşulları yerine getiren bir işletme veya işletmeler grubuna bir ekonomik fayda sağlamak üzere devlet tarafından yapılan faaliyetlerdir. Bu standart kapsamındaki devlet yardımları; gelişmekte olan bölgelerde altyapı sağlanması veya rakipler üzerine ticari kısıtlamalar getirilmesi gibi genel ticaret koşullarını etkilemek suretiyle sadece dolaylı olarak sağlanan faydaları içermez.

Devlet teşvikleri: İşletmenin faaliyet konuları ile ilgili belirli koşulların geçmişte veya gelecekte yerine getirilmesi karşılığında işletmeye kaynak transferi şeklinde yapılan devlet yardımlarıdır. Bu teşvikler, bir değer atfedilemeyen devlet yardımlarını ve işletmenin normal ticari işlemlerinden ayırt edilemeyen devlet ile yaptığı işlemleri kapsamaz. Varlıklara İlişkin Teşvikler: Teşvike hak kazanan işletme tarafından duran varlık satın almanın, inşa etmenin veya edinmenin ilk koşul olduğu devlet teşvikleridir. Bu tür devlet teşviklerine duran varlığın türünü, yerini, edinme veya elde tutma dönemlerini sınırlayan tali koşullar da eklenebilir.

Gelire ilişkin teşvikler: Varlıklara ilişkin teşvikler dışında kalan devlet teşvikleridir.

Feragat edilebilir krediler: Önceden belirlenmiş koşullar altında borç verenin alacağından feragat etmeyi kabul ettiği kredilerdir.

TMS 20 DEVLET TEŞVİKLERİNİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Devlet tarafından verilen teşvikin işletmenin kayıtlarına hangi değer üzerinden alınacağı parasal olmayan teşviklerde önemli bir sorundur. TMS 20, madde 23’e göre devlet teşviki gerçeğe uygun değer üzerinden ya da nominal değer üzerinden kaydedilmektedir. Örneğin, teşvik bir arsa ise emlak vergi değeri esas alınabilmekte ve bu değer aynı zamanda nominal değeri ifade etmektedir (Kayalı ve Terim, 2012).

TMS 20 madde 7’ye göre gerçeğe uygun değerleri ile izlenen parasal olmayan devlet teşvikleri de dahil olmak üzere, tüm devlet teşviklerinin muhasebeleştirilmesi için öncelikle aşağıdaki iki koşulun birlikte gerçekleşeceğine ilişkin makul bir güvencenin sağlanması gerekmektedir:

· Elde edilmesi için gerekli koşulların işletme tarafından yerine getirilmesi,

· Teşvikin işletme tarafından elde edilmesi (işletmeye kaynak transferi yapılması). Görüleceği üzere devlet teşviklerinin finansal tablolara yansıtılabilmesi için yukarıdaki iki koşulun da yerine getirilmesi büyük önem taşımaktadır.

TMS 20 madde 9’a göre devlet teşvikinin elde edilme şekli, teşvikin muhasebeleştirilme yöntemini etkilememekte ve devlet teşvikleri nakden veya devlete olan bir yükümlülüğün azaltılması şeklinde elde edilmiş olsa dahi aynı şekilde muhasebeleştirilmektedir. TMS 20 madde 10’a göre ise devletten temin edilen feragat edilebilir kredi, feragat koşullarının işletme tarafından yerine getirileceğine ilişkin makul bir güvencenin oluşması durumunda devlet teşviki olarak kabul edilmektedir.

TMS 20 madde 11’e göre devlet teşvikleri finansal tablolara yansıtıldıktan sonra, bunlara ilişkin koşullu borç ve koşullu varlıklar, karşılıklar, “TMS 37 Karşılıklar, Koşullu Borçlar ve Koşullu Varlıklar” Standardı uyarınca muhasebeleştirilir. Ayrıca TMS 20 madde 12’ye göre devlet teşvikleri, bu teşviklerle karşılanması amaçlanan maliyetlerin gider olarak muhasebeleştirildiği dönemler boyunca sistematik şekilde kâr veya zarara yansıtılması gerekmektedir. Aksi takdirde dönemsellik kavramına aykırı hareket edilmiş olunur.

Doç. Dr. A. Engin Ergüden

Kaynakça:

1. Gönen S. ve Zeytinoğlu E. (2015) Devlet Teşvik ve Yardımlarının TMS- 20 Kapsamında Muhasebeleştirilmesine Yönelik Değerlendirmeler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi / Dumlupınar University Journal of Social Sciences 45. Sayı Temmuz 2015 / Number 45 July 2015

2. Örten, R., Kaval, H., & Karapınar, A. (2014). Türkiye Muhasebe-Finansal Raporlama Standartları (TMS-TFRS) Uygulama ve Yorumları. Ankara, Gazi Kitabevi

3. Kayalı, N., & Terim, B. (2012). TMS 20 Standardına Göre Devlet Teşviklerinin ve Devlet Yardımlarından Sağlanan Desteklerin Muhasebe Açısından İncelenmesi. Dayanışma Dergisi