Geçmişte şirketlerin faaliyete geçmek için fiziksel tesislere ve altyapıya sahip olması gerekiyordu. Faaliyete geçmek ve işleri büyütmek için gereken donanım ve altyapı önemli bir ön maliyet getiriyordu. Günümüzde ise bulut bilişim, önemli bir ön maliyete veya donanım kurulum süresine gerek kalmadan müşterilere hizmet sunar. Bu iki yatırım yaklaşımı şöyle adlandırılır:

Sermaye giderleri (CapEx): CapEx önceden fiziksel altyapıya harcama yapmak ve ardından zaman içinde bu harcamaları verginizden düşmektir. CapEx, değeri zaman içinde düşen bir ön maliyettir.

İşletme giderleri (OpEx): OpEx, hizmetlere veya ürünlere şimdi harcama yapmak ve bu harcamaları şimdi faturalandırılmaktır. Bu harcamaları aynı yıl verginizden düşebilirsiniz. Hiç ön maliyet yoktur. Hizmet veya ürüne bunları kullandığınız sırada ödeme yaparsınız.

CapEx ve OpEx kavramları endüstrinin her alanı için oldukça önemli kavramlardır. İşletmeler, fabrikalar, santraller, inşaatlar ve bunun gibi birçok tesis için her zaman belli başlı giderler mevcuttur. Bu giderler tesisin işletilebilmesi için gerekli olan insan kaynakları giderleri, faturalar ve hammadde olabilir. Ayrıca tesisin ilk kurulumundaki inşaat, makine veya ekipman giderleri de bulunmaktadır. Bu sebepten iş dünyasındaki maliyetler de iki şekilde sınıflandırılır: Bunlar birincisi ilk yatırım maliyeti CapEx, diğeri de işletme maliyeti OpEx’tir.

CapEx nedir?

CapEx’in İngilizce açılımı “capital expenditures”tır, ilk yatırım maliyeti veya sermaye maliyeti anlamına gelir. Her türlü inşaat, kurulum, makine ve ekipman maliyeti CapEx olarak değerlendirilebilir. Bu terim özellikle fizibilite çalışmalarında karşımıza çıkmaktadır. Bir bina, santral, makine, tesis her ne olursa olsun bir projenin faaliyete geçebilmesi için harcanması gereken tutardır.

Ayrıca bir işletmenin uzun vadede kullanacağı bir sistem ya da makinenin maliyeti de CapEx kapsamına girmektedir. Yani bir işletmenin faaliyete geçtikten sonra da uzun vade kullanacağı bir makine için yapacağı ilk yatırım da CapEx’tir. Kısacası CapEx; bina, makine, araç gibi uzun vade kullanılacak fiziksel varlıklar için gereken bir maliyet sınıfıdır.

CapEx örnekleri

CAPEX olarak nitelendirilen başlıca maliyetler aşağıdaki gibidir:

·        Santral kurulumları,

·        Makineler,

·        İnşaat işlemleri,

·        Peyzaj işlemleri,

·        Binalar,

·        Bina iyileştirmeleri,

·        Otomobil, kamyon gibi araçlar,

·        Bilgisayarlar, ofis malzemeleri,

·        Ekipmanlar.

Her endüstrinin birbirinden farklı sermaye maliyeti bulunmaktadır. Satın alınan bir ürün, daha üst modele yükseltilen eski ekipmanlar veya kullanışlı bir varlığın ömrünün uzatılması, işin büyümesi için olabilir.

CapEx ayrıca kredi veya borçlanma ile dışsal olarak finanse edilebilmektedir. Şirketler temel yatırımlarını arttırmak için borçlanma senedi veya krediler kullanır. Yapılan bu borçlanmalar ile oluşan faiz ödemeleri işletme maliyetleri sınıfında değerlendirilir. Harcanan ana para da sermaye maliyeti yani CapEx olarak değerlendirilmektedir.

OpEx nedir?

OpEx’in İngilizce açılımı “operational expenditures”tır. Türkçede işletme maliyeti olarak bilinmektedir. Bir işletmede düzenli belirli bir zaman aralığındaki giderler işletme maliyetinin kalemleridir. Örneğin bir işletmede çalışanların maaşları, faturalar, kira, yemek, hammadde gibi kalemler işletme maliyetleri olarak sınıflandırılabilmektedir. OpEx kısaca bir projenin faaliyete geçtikten sonraki sistemin minimum sorunla işletilebilmesini sağlamak için gerekli maliyetlerdir.

OpEx örnekleri

Başlıca OPEX maliyetleri aşağıdaki gibidir:

·        Kira ve faturalar,

·        Maaşlar ve sigorta ödemeleri,

·        Vergiler,

·        Hammadde,

·        İş seyahatleri,

·        Kredi faizi,

·        Yakıt maliyeti,

·        Personel için yemek maliyeti.

OpEx ayrıca araştırma-geliştirme maliyetlerini de içermektedir. Yapılan etkili araştırma-geliştirme çalışması ile sağlanacak verim artışı, işletme maliyetlerinin de düşürülmesine olanak sağlayabilmektedir.

CapEx ve OpEx terimleri bir projenin maliyet analizinde önemli rol oynamaktadır. Projenin ilk yatırım ve işletme maliyetinin önden belirlenmesi, projenin geri ödeme süresinin de buna göre çıkarılması hayati bir önem taşımaktadır. Bu sebepten CapEx ve OpEx değerleri de projelere göre değişiklik göstermektedir. Örneğin enerji santrallerinde çok çeşitli CapEx ve OpEx değerleri vardır. Nükleer enerji santralinin yüksek yatırım maliyeti olmasına rağmen yakıt maliyeti kömür santrallerinden daha düşüktür. Ayrıca yenilenebilir enerji santrallerinde yakıt maliyeti olmadığından işletme maliyeti de daha düşüktür.

Sonuç olarak CapEx ve OpEx kavramları mühendisler tarafından oldukça iyi bilinmeli ve asla karıştırılmamalıdır. Ulusal veya uluslararası projelerde yapılacak basit kavram karışıklıklarının sonucu da bazen çok büyük olabilmektedir.

Kaynakça:

1)     https://muhendistan.com/capex-ve-opex-nedir/

                                                       Doç. Dr. A. Engin Ergüden

23.11.2023