1.       GİRİŞ

Muhasebe bilgi sistemi tarafından üretilen finansal tablolar, finansal bilgi kullanıcıları için temel bilgi kaynağıdır. Finansal tablo kullanıcıları, bilgi ihtiyacını karşıladıkları finansal tabloların mümkün olan en iyi nitelik ve nicelikte olmasını beklemektedirler. Son yıllarda dünyada yaşanan muhasebe ve denetim skandalları, finansal tablo kullanıcılarının finansal tablolara olan güvenini büyük ölçüde sarsmıştır. Kâr yönetimi, kârın istikrarlı hâle getirilmesi, muhasebe hileleri, yaratıcı muhasebe uygulamaları gibi yöntemlerle finansal tablo ve raporların düzenlenme sürecine müdahale edilmesi ile işletmelerin finansal durumu ve faaliyet sonuçları hakkında ilgili taraflara gerçek dışı bilgi verilebilmektedir.

2.        MUHASEBE MANİPÜLASYONU

Fransızca kökenli bir sözcük olan manipülasyonun çeşitli anlamları mevcut olup, manipülasyon sözcüğü isim olarak yönlendirme, fiil olarak seçme, ekleme-çıkarma yoluyla bilgileri değiştirme ve ekonomi terimi olarak varlıkları yapıcı, açıklayıcı, yararlı bir biçimde kullanma işi olarak ifade edilmektedir.

Muhasebe manipülasyonu, işletmelerin genel kabul görmüş muhasebe ilkelerindeki raporlama ile ilgili esnekliklerden faydalanmaları veya bu esneklik sınırını aşacak düzenlemelere, mevcut standartlara aykırı bir şekilde finansal durumu ve faaliyet sonuçlarını olduğundan farklı göstermek için finansal bilgiler üzerinde oynama yapmalarıdır.

Yöneticiler muhasebe manipülasyonu ile, işletme ile toplum, kaynak sağlayıcılar ve işletme yöneticileri arasındaki refah transferini etkileyecek manipülatif işlemleri tasarlamaktadırlar. Bu ilişkilerde işletme ile kaynak sağlayıcılar arasındaki refah transferinden işletme fayda sağlarken; işletme ile işletme yöneticileri arasındaki refah transferinden yöneticiler fayda sağlamaktadır. Şirketin durumunu olduğundan farklı göstermek için bilanço ve gelir tablosu verilerini değiştirme sürecinden oluşan "Muhasebe manipülasyonu", akademik olduğu kadar iş dünyasında da geniş ölçüde tartışılmaktadır.

3.       MUHASEBE MANİPÜLASYONU YÖNTEMLERİ

Manipülasyon yöntemleri; kâr yönetimi, kârın istikrarlı hâle getirilmesi, büyük temizlik muhasebesi, yaratıcı muhasebe uygulamaları, agresif muhasebe, hileli finansal raporlama olmak üzere altı başlık altında incelenmektedir. Bu yöntemler aşağıda kısaca açıklanmıştır:

Kâr yönetimi; muhasebe sonuçlarının aktif bir biçimde manipüle edilmesi ve bir işletmenin iş performansı veya faaliyet sonucu ile ilgili farklı bir görüntü verilmesini amaçlayan manipülasyon yöntemidir. Başka bir ifadeyle kâr yönetimi, muhasebe bilgisinin kasıtlı olarak yanlış sunulmasıyla finansal bilgi kullanıcılarının algılarını etkilemeye yöneliktir.

Kârın istikrarlı hâle getirilmesi; firmaların kârlarındaki dalgalanmaları kasıtlı olarak dengelemek için yöneticilerin raporlama takdirini kullanmaya teşebbüs etmeleridir. Böylelikle yöneticiler, firmanın mevcut performansı beklentilere göre kötü olduğunda gelecekteki kazançlarını cari döneme kaydırma, tersine gelecekteki performansın zayıf olması beklendiğinde cari döneme ait kazançlarını geleceğe kaydırma eğilimine girebilmektedirler.

Büyük temizlik muhasebesi; gelir tablosunda geliri azaltan ihtiyari tahakkuklar yapılması veya bazı verimsiz varlıkların bilançodan çıkarılıp gidere dönüştürülmesi suretiyle büyük kârın azaltılmasını ve bununla birlikte işletmeler lehine vergi avantajı yaratılmasını ifade eder.

Yaratıcı muhasebe; ilke ve kurallar, değerleme ölçüleri ve uygulamaya yönelik düzenlemelerdeki eksikliklerden yararlanarak muhasebe rakamları üzerinde oynamak suretiyle finansal tablolarda yer alan bilgileri değiştirerek işletmenin finansal durumunu olduğundan daha iyi göstermesi amacına hizmet eden işlemlerin bütünü olarak tanımlanmaktadır. Yaratıcı muhasebe, muhasebe kurallarında bazen uygulayıcılara sunulan birden fazla seçenek, yöntem ve esnekliklerin yalnızca belli kişi veya grupların lehine sonuçlar doğuracak şekilde kullanılması anlamına gelmektedir.

Agresif muhasebe; hileli raporlama, geniş anlamda kâr yönetimi ve yaratıcı muhasebe yöntemlerinden oluşan belirli beklentilere göre yönetim tarafından faaliyet sonuçları ve finansal durumu gösteren finansal raporlardaki rakamların olduğundan farklı gösterilmesi olarak tanımlanır.

Hileli finansal raporlama; finansal tablo kullanıcılarını aldatmak amacıyla kasıtlı bir şekilde finansal tablolarda yer alması gereken tutarların yer almaması ve/veya olmaması gereken tutarların finansal tablolarda yer alması” olarak ifade edilmektedir. Hileli finansal raporlama, genellikle tepe yöneticiler tarafından işletmelerin mali tabloları ile oynanması şeklinde gerçekleştirilmekte olup yönetim hilesi olarak da adlandırılmaktadır.

Muhasebe manipülasyonları 2000’li yılların başlarından itibaren dünyada yaşanan muhasebe ve denetim skandalları ile dikkatleri çekmiştir. Hileli raporlama konusu hem yatırımcıların finansal sisteme olan güvenini hem de ülke ekonomisini etkilemektedir.

Kaynakça:

1)    Kıllı M., Evci S; (2017). Muhasebe Manipülasyonlarının Tespitinde Kullanılan Modeller, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, Haziran 2017

2)    Küçüksözen, C. (2004). Finansal Bilgi Manipülasyonu: Nedenleri, Yöntemleri, Amaçları, Teknikleri, Sonuçları ve İMKB Şirketleri Üzerine Ampirik Bir Çalışma, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara

3)    Saltoğlu, M. (2003). Yaratıcı Muhasebede Özel Amaçlı Şirketlerin Rolü ve Enron Örneği, Muhasebe ve Denetime Bakış

Doç. Dr. A. Engin Ergüden