1.       Giriş

Finansal Okuryazarlık, önemi her geçen gün daha da artan bir kavramdır. Toplumun finansal okuryazarlık seviyesinin yüksek olması, bireylerin finansal bilgilerinin seviyesine bağlıdır. Dünyada ticaretin var olduğu en eski zamanlardan beri, finansal okuryazarlık kavramının da var olduğunu söylemek yanlış bir ifade olmaz. Takas yönteminin kullanıldığı eski çağlarda finansal okuryazarlık seviyesinin önemi, elbette günümüzde olduğu kadar büyük değildi.

Takas yönteminden ilk paranın basılmasına, ticaretin uluslararası boyutlara ulaşmasından banknot kullanımının artmasına, kredi kartlarının kullanımından telefon bankacılığının yaygınlaşmasına, temassız ödemelerden blockchain teknolojisinin gelişmesine kadar ekonominin olduğu her aşamada finansal okuryazarlık kavramı var olmuştur. Gelecekte kripto paraların devletler tarafından kabul edilmesi, blockchain teknolojisinin daha da gelişmesi, bankacılık sistemindeki yenilikler para sisteminde köklü değişimlerin olacağının habercisidir. Bu köklü değişimlerin sonrasında finansal okuryazarlık seviyesi günümüzdekinden daha da önemli hâle gelecektir.

2.       Finansal Okuryazarlık Tanımları

Finansal karar alma zorunluluğu günümüz dünyasında tüm bireylerin karşı karşıya kaldığı zorunlu bir durumdur. Bu zorunluluğu yerine getirirken doğru karar alabilmenin belli başlı şartları vardır. “Finansal bilgi seviyesinin ve kapasitesinin yüksek olduğu kişilerin finansal okuryazarlık seviyeleri yüksektir” demek yanlış bir ifade değildir. Eski çağlardan itibaren özellikle sanayi devriminden itibaren finansal okuryazarlık bilgisini her daim kullanmıştır.

Eskiden paranın olmadığı takas sisteminin var olduğu dönemlerde, hangi malzemesiyle neyi değiştireceğinin pazarlığını yaparken finansal okuryazarlığını kullanan insanoğlu; günümüzde hangi hisse senedini alıp, hangi kripto paralara yatırım yapmasının en etkili yatırım olduğunu yine finansal okuryazarlıkla ilgili bilgilerini kullanarak yapmaktadır.

Finansal okuryazarlık en temel finansal konuları anlayabilmek, farklılaşan ve gelişen ekonomik şartları takip ederek uzun vadeli planlama yaparken kısa vadeli doğru karar alabilme yeteneğidir. 

Zamanla değişen ve anlaşılması zor hâle gelen finansal araçlar (menkul kıymet, hisse senedi, tahvil vb.) bilgi sahibi olmayı ve uzun vadede etkili karar verebilmeyi zorunlu kılmıştır. Finansal Okuryazarlık ve Erişim Derneğine göre finansal okuryazarlık tanımı “kişinin geliri yani bütçesiyle ilgili bilgi sahibi olması, bütçesini verimli bir şekilde yönetilmesini” ifade eder. Finansal okuryazarlığa sahip olan bireyler gelirlerini rasyonel bir şekilde finanse etmenin yanında, doğru tasarruf ve yatırım yapılmasını da sağlamış olur.

3.       Finansal Okuryazarlığın Kapsamı ve Bileşenleri

Finansal okuryazarlığın kapsamı; “finansal bilgi”, “finansal davranış” ve “finansal tutum” olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Finansal bilgi, finansla ilgili her türlü kaynağa ulaşabilme ve finansla ilgili konulara (yatırım, borçlanma, enflasyon, deflasyon, döviz kuru, işsizlik, hisse senedi vb.) hâkim olabilmeyi ifade eder.

Finansal davranış, kişinin mali yapısı ile ilgili durumları kapsar. Yapmış olduğu alışverişten, yatırım-borçlanma kararlarına kadar kısa ve uzun vadedeki tüm yatırımlar önemlidir.

Finansal tutum ise, kişilerin önceden yaşadığı birtakım deneyimler sonucu gelecekte nasıl tavır sergileyeceklerini belirler.

Türkiye Bankalar Birliği tanımına göre finansal okuryazarlığın beş bileşeni vardır (https://foy.tbb.org.tr). Bunlar:

1. Finansal kavramlarla ilgili bilgi,

2. Finansal kavramlarla ilgili iletişim kurabilme yeteneği,

3. Kişisel finans yönetimi becerisi,

4. Uygun finansal kararlar verme becerisi,

5. Gelecekteki finansal ihtiyaçlar için planlama yapma davranışı olarak sıralanabilir.

Finansal okuryazarlık seviyesinin istenilen seviyede olabilmesi için öncelikle kişi de finansal konularla ilgili ilgi ve bilginin var olması gerekmektedir. Finansal bilgi olmadığı zaman, finansal okuryazarlık seviyesinin istenilen seviyeye gelebilmesi mümkün değildir. Finansal kavramlara aşinalık olması, kişinin kendi finans yönetimini başarılı bir şekilde yapabilmesi, kısa vadeli finansal başarılardan sonra uzun vadede de başarılı planlar yapılabilmesi finansal okuryazarlığın bileşenlerini oluşturmaktadır.

Finansal okuryazarlığın öneminin gün geçtikçe artması ve geliştirilmesi için toplumda herkese görev düşmektedir. Devlet politikasıyla vatandaşlara basit eğitimler verilmesi, kamu spotu yayınları, yerel yönetimler ve STK’lar aracılığıyla yerel halka bilinçlendirme çalışmaları yapılması, müfredatlara finansal okuryazarlık derslerinin eklenmesi, kişilerin sektörüne göre alanında uzman akademisyenlerle özel finansal okuryazarlık eğitimleri düzenlenmesi bunlara örnek olarak verilebilir. Tarım ve hayvancılıkla geçimini sağlayan çiftçilerimize “tarımsal finans okuryazarlığı” eğitimlerinin verilmesi buna örnek olarak gösterilebilir.

Kaynakça

Öğr. Gör. Naim Çağlar DİRİ, Öğr. Gör. Sertaç ARI, “Örneklerle Finansal Okuryazarlık”, İKSAD Yayınevi, Ankara, 2020

                Doç. Dr. A. Engin Ergüden