İlave gümrük vergisi (İGV) bir süredir gündemimizde olmakla birlikte bu verginin tam olarak ne olduğu sorunsalı net olarak ortaya konabilmiş değil. İGV’ye ilişkin ana mevzuat metni olan 3351 sayılı İthalatta İlave Gümrük Vergisi Uygulanmasına İlişkin Karar uygulamaya esas düzenleme olarak karşımızda bulunuyor. Ancak söz konusu karara baktığımızda, ilave gümrük vergisinin ne olduğunun tanımının yapılmadığını görüyoruz, buna paralel olarak dış ticaret mevzuatının bir başka yerinde dahi İGV’nin tanımı bulunmamakta. Mevcut durum karşısında uygulayıcılar için yorum yapmaktan başka bir yol kalmıyor.

Öncelikle İGV’nin temel özelliğini ele alırsak, İGV mevcut gümrük vergisi oranına ilave olarak vergi oranı uygulanması olarak değerlendirilmekte. Bu durumda akla ilk gelen husus, ithalatta korunma önlemleri uygulamaları olup bakmamız gereken yer, 2004/7305 sayılı İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Karar. Söz konusu kararda “Korunma önlemi”nin; gümrük vergisinde artış yapılması, ek mali mükellefiyet getirilmesi, miktar/değer kısıtlaması, tarife kontenjanı uygulaması veya bunların birlikte uygulanması şeklinde olabileceği hükme bağlanmış. Kararda açıkça yer alan “gümrük vergisinde artış yapılması” ifadesi aklımıza ilave gümrük vergisi kapsamında bahsettiğimiz gümrük vergisi oranına ilave olarak vergi oranı uygulanmasını getirse de uygulamada konu bu şekilde ele alınmamakta.

Bu durumda da İGV’nin nereden geldiğini anlamak adına, ana düzenleyici metin olan 3351 sayılı Karar’ın düzenlenmesinde yetkiyi sağlayan dayanaklarını incelemekte fayda bulunmakta. Söz konusu dayanaklar; 1567 sayılı Kanun’un 1’inci, 474 sayılı Kanun’un 2’nci, 3283 sayılı Kanun’un 2’nci, 4458 sayılı Kanun’un 16’ncı, 22’nci ve 55’inci maddeleri ile 2976 sayılı Kanun hükümleridir. Bahse konu dayanak hükümleri ile belirtmiş olduğum 2004/7305 sayılı İthalatta Korunma Önlemleri Hakkında Karar’a ait dayanak hükümleri karşılaştırıldığında tek fark, İGV düzenlemesinin dayanak maddelerinde fazladan 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 16 ve 22’nci maddelerinin bulunması olarak ortaya çıkmakta.

Söz konusu 16 ve 22’nci maddelerin hükümleri bir arada değerlendirildiğinde; içeriği ve nihai kullanım şekli göz önüne alınarak bazı eşyaların yararlanabileceği “tercihli tarife” uygulamasının Cumhurbaşkanı’nca belirlenen şartlara tabi olduğunun belirtildiği; tercihli tarife uygulamalarından yararlandırılacak eşya için uygulanacak “tercihli menşe kuralları”nın da Türkiye'nin bazı ülkeler veya ülke grupları ile yaptığı tercihli bir tarife uygulaması gerektiren anlaşmalar kapsamı tercihli tarife işlemleri için ilgili anlaşma ile Türkiye tarafından tek taraflı olarak bazı ülkeler, ülke grupları veya toprak parçaları için Cumhurbaşkanı kararı ile tanınan tercihli tarife uygulamaları için ise ilgili Cumhurbaşkanı kararı ile belirleneceği belirtilmiştir. Buna göre; anılan maddelerden hareketle özetle, ilave gümrük vergisinin menşe esaslı bir tercihli tarife uygulaması olduğu ortaya çıkmakta.

Nitekim, İGV’ye ilişkin ana mevzuat metni olan bahse konu 3351 sayılı İthalatta İlave Gümrük Vergisi Uygulanmasına İlişkin Karar’ın “Kapsam ve uygulama esasları” başlıklı 2’nci maddesinde, karar eki tablolarda yer alan ve A.TR dolaşım belgesi eşliğinde ithal edilen “Avrupa Birliği ve Türk menşeli olmayan” eşyadan “Diğer Ülkeler” sütununda belirtilen oran üzerinden ilave gümrük vergisi alınacağı, Türkiye’nin taraf olduğu serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde bir çapraz menşe kümülasyon sistemine dahil ülkeler “menşeli” eşyadan ise tercihli menşein belgelendirilmesi hâlinde ilave gümrük vergisi alınmayacağı; eşyanın menşeinin doğru beyan edilmesinden ithalatçının sorumlu olduğu belirtilerek, karar ile getirilen ilave vergilerin menşe esaslı vergiler olduğu belirtilmiş bulunmaktadır.

Bu durumda, tercihli tarife uygulaması nedir konusunu ele almakta yarar var. Tercihli tarife kavramı her ne kadar genel biçimde iki ya da daha çok ülkenin yaptıkları ticaret anlaşması uyarınca aralarındaki ticarete karşılıklı olarak “daha düşük” oranda gümrük tarifesi uygulaması veya hiçbir şekilde gümrük tarifesi “uygulamaması” olarak tanımlansa da, İGV örneğinde olduğu gibi artışların da olabileceği değerlendirildiğinde, tercihli tarife uygulamasının genel geçer standart tarife uygulamalarından sapma yapılarak menşe esaslı farklı tarife uygulamaları olduğunu söylemek de mümkün gözükmektedir.

Bu çerçevede, ilave gümrük vergisi ile ilgili olarak, Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğü’nün 05.10.2017 tarih ve 28447926  sayılı dağıtımlı  yazısında açıkça; “İlave gümrük vergisinin müstakil bir vergi olmaması ve Bakanlar Kurulu kararları ile mevcut gümrük vergisi oranlarında artış yapılması niteliğinde olmasından dolayı teşvik belgesi kapsamında gümrük muafiyeti sağlanan ürünlerin ithalatında ilave gümrük vergisine yönelik bir tahsilat yapılamayacağı ifade edilmektedir.” denilerek, Bakanlık tarafından ilave gümrük vergisi, gümrük vergisine bağlı ve gümrük vergisinin devamı niteliğinde bir vergi olarak tanımlanmış ve uygulayıcılar bu yönde yönlendirilmişlerdir.

Diğer taraftan; Danıştay 7. Dairesi’nin ilave gümrük vergisine ilişkin muhtelif kararlarında da aynen; “İlave gümrük vergisinin yeni bir vergi değil, 474 sayılı Gümrük Giriş ve Tarife Cetveli Hakkında Kanunun 2. maddesi uyarınca Bakanlar Kuruluna verilen yetkiye dayanılarak mevcut gümrük vergisi oranlarında değişiklik yapılması niteliğinde olduğu” belirtilerek, ilave gümrük vergisinin gümrük vergisinde bir artış yapılması olduğu ifade edilmiştir.

Sonuç olarak söz konusu düzenlemelerden hareketle gerek Ticaret Bakanlığı yazısı gerekse Danıştay kararlarında da belirtildiği üzere; ilave gümrük vergisi yeni ve müstakil bir vergi olmayıp mevcut gümrük vergisi oranlarında menşe esaslı tercihli tarife uygulamak suretiyle artış yapılması olarak tanımlanabilmektedir.

Dr. Levent Özkardeş