İster küçük isterse büyük ölçekte olsun ülkemiz ihracatını önemli derecede etkileyecek düzenlemelerin yapıldığı bir dönemden geçiyoruz. Bu kapsamda 10.03.2021 tarihli 2021/08 sayılı Genelge ile ortaya konan Ticaret Bakanlığı’nın yeni projesi “Kolay İhracat Noktaları”nı daha önce ele almıştık. Devlet tarafında ihracata yönelik kolaylaştırmalar devam ediyor, yapılan son düzenlemeler ise ihraç ürünlerin üretimi ya da pazarlaması değil, gümrüklemesi ve taşınmasında getirilen kolaylıklar olarak karşımıza çıkıyor. Bu bağlamda Kolay İhracat Noktaları projesinin önemli bir parçası olan “izinli gönderici” uygulamaları adım adım ilerleyerek gitgide artan biçimde gündemde yer alıyor.

Daha önce daha dar bir çerçeveye sahip olduğunu ifade edebileceğimiz Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği kapsamına alınmış ve az da olsa uygulamaya geçilmiş olan “izinli gönderici” kavramı, 2021 yılı Eylül ayında yapılan düzenleme ile “Basitleştirmeler” içerisine eklenerek “İzinli gönderici yetkisi” başlığı altında daha genel bir düzenleme olan Gümrük Yönetmeliğinin Transit Rejimi başlıklı bölümü içerisine 238/A maddesi olarak eklendi. Buna göre büyük ölçüde ihracat yüklerinin taşınmasına yönelik olarak uygulanan transit rejimine konu eşyayı hareket idaresine sunmaksızın transit işlemleri gerçekleştirmek isteyen kişilere izinli gönderici yetkisi verilebileceği; söz konusu yetki için aranacak koşulların, başvuru süreçlerinin, yetkinin verilmesi ve ilgili işlemleri ile uygulanacak gümrük işlemlerinin Ticaret Bakanlığı tarafından düzenleneceği ifade edilerek ileriki düzenlemeler için hukuki yetkilendirme sağlanmış oldu. Diğer taraftan eklenen geçici maddeyle de Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği hükümleri uyarınca mevcutta tanınmış olan izinli gönderici yetkisi ve tesis yetkilendirmelerinin 2023 yılı sonuna kadar geçerli olacağı, mevcut yetki sahiplerinin, Gümrük Yönetmeliği uyarınca yapılacak başvuruları sonuçlandırılıncaya kadar Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği’nin izinli göndericiye ilişkin hükümlerine tabi olacağı, Gümrük Yönetmeliği kapsamında izinli gönderici yetkisi tanınan kişiler adına daha önce Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği uyarınca izinli gönderici yetkisi tanınmışsa, önce tanınan yetkinin geri alınacağı düzenlendi. Özetlemek gerekirse, izinli gönderici yetkisine ilişkin mevzuat kaynağı Gümrük İşlemlerinin Kolaylaştırılması Yönetmeliği’nden ayrıldı, Gümrük Yönetmeliği esas düzenleyici metin hâline getirildi ve geçiş süreci sonu olarak 2023 yılı sonu belirlendi. Aslında bu düzenlemeler, gelecek düzenlemelerin de öncülleri izlenimi veriyor.

Genel düzenlemenin hemen ardından, 2021 Kasım ayında yayımlanan ve 01.01.2022 tarihinden itibaren geçerli olan Gümrük Genel Tebliği (Transit Rejimi) (Seri No: 14) ile Gümrük Yönetmeliğinin 238/A maddesi ile ifade edilen işlemlere ilişkin uygulanacak usul ve esaslar düzenlendi. Gündeme hızlı biçimde giren söz konusu düzenleme ile izinli gönderici uygulamaları da netleşmiş oldu. Peki bu uygulamaların temel aşamaları neler? Neleri içeriyor?

Öncelikle belirtmek gerekir ki söz konusu uygulamalar temelde Yetkilendirilmiş Yükümlü Statüsü (YYS) kapsamında ihracatta yerinde gümrükleme izni olmayan firmalar için dizayn edilmiş durumda. İhracatta yerinde gümrükleme izni olan YYS sahibi şirketler ihracat ve transit işlemlerini izinli gönderici olarak ya da izinli gönderici aracılığı ile kendi tesislerinden yaparak ihracat eşyasını doğrudan yurt dışına gönderebiliyor.

Diğer firmalara gelindiğinde; izinli gönderici uygulamalarından yararlanılması için ihraç eşyasının izinli gönderici izni sahibi taşıma firmasının belirlenmiş tesisine taşınması gerekiyor. Bu durumda firmaların, ihraç eşyasının izinli göndericinin tesisine kadar ilave yurt içi taşıma işlemi ile karşılaşması muhtemel bir durum olarak karşımıza çıkabilir. Artan mesafenin firmalara ilave taşıma bedeli olarak yansıyıp yansımayacağı zamanla gözlemlenecektir.

İhracat için izinli göndericinin tesisine getirilen eşya, kontrole hazır biçimde taşıma aracına yüklenmeye hazır olarak açık veya kapalı bir yere konulacak ya da taşıma aracında yüklü olarak bekletilecek ve bu durumda muhafaza altında tutulacaktır. Devamında ise ihracat beyannamesi, eşyanın bulunduğu izinli gönderici tesisi için yetkilendirilen gümrük müdürlüğünden elektronik ortamda tescil edilerek onaylanma işlemi yapılacaktır. Ancak burada belirtmek gerekir ki bu düzenleme genel bir düzenleme olup, kolay ihracat kapsamında ihracat beyannamesinin herhangi bir gümrük müdürlüğünden açılması da mümkündür.

İhracat beyannamesinin tescilinin ardından, taşımacı tarafından mevcut eşya ilişkili olduğu ihracat beyannamesi ve eklerinde yer alan bilgilerle karşılaştırılarak kontrol edilecek ve uygun ise eşyanın ihraç edilmeye hazır olduğu gümrük idaresine elektronik ortamda bildirilecektir. Bildirim ile birlikte, otuz dakika içerisinde beyanın hangi kontrol türüne tabi tutulacağı gümrük idaresince beyan sahibi ile izinli göndericiye elektronik ortamda bildirilecektir. Bu durumda muayene çıkmazsa araç çıkışa hazır olacak, belge kontrolü hâlinde ihracat beyannamesi hangi gümrük müdürlüğünden tescil edildi ise o gümrük müdürlüğünün personeli tarafından kontrol işlemi yapılacak, muayene çıkması durumunda ise gümrük beyannamesi nerede tescil edilirse edilsin fiziki muayene (kırmızı hat) işlemleri taşımacının bağlı olduğu gümrük müdürlüğü tarafından yapılacaktır. Muayene için belirlenen süre, kontrol hattı bildiriminden itibaren üç saat olarak düzenlenmiştir.

Kontrol işlemlerinin tamamlanmasının ardından çıkış yapacak araç için taşıyıcı, eşyaya ilişkin ihracat beyannamesi veya beyannamelerinin tescil numaralarını içeren transit beyanını elektronik ortamda gümrük idaresine iletecek, bunun üzerine transit beyanı için risk kriterlerine göre kontrol yapılıp yapılmayacağı belirlenecek, devamında araç izinli gönderici tarafından bu işleme has belirlenmiş Ticaret Bakanlığı’ndan alınan mühür ile mühürlenerek tesislerden çıkışı yapılacaktır.

Görüldüğü üzere izinli gönderici yetkisi ile Ticaret Bakanlığı, YYS sahibi olsun ya da olmasın tüm firmalar için ihracat ve transit işlemlerinde kolaylık sağlıyor. Bu kapsamda ihracat eşyasının işlemlerini yetkilendirilmiş taşıyıcıların (izinli göndericilerin) tesislerinde yaparak bir nevi alternatif gümrük idareleri oluşturuyor ve bunları sahaya yayıyor, bunu yaparken de ihracatçıların hâlihazırda işlem yaptıkları gümrük müdürlüklerinden beyanname tescil etmelerine imkân tanıyor. Gümrük kontrol süreçlerine gelindiğinde, ihracat eşyasının beyana uygunluk kontrol yükümlülüğünü izinli göndericiye devrederek gümrük idaresi tarafında iş yoğunluğunu azaltıyor, sadece belge kontrolü ve fiziki muayene kontrolleri gümrük idaresi tarafından gerçekleştiriliyor. Diğer yandan transit beyanını da uzaktan yapma imkânı tanıyor, ihracat eşyası taşıyan aracın yetkilendirilmiş taşıyıcıların (izinli göndericilerin) kendileri tarafından mühürlenmelerini sağlayarak araçları doğrudan ihracata yönlendiriyor. Dolayısıyla ihracat ve devamı transit işlemleri açısından yetkilendirilmiş taşıyıcıları (izinli göndericileri) bir nevi otonom gümrük birimleri hâline getiriyor.

Dr. Levent Özkardeş