2023 yılının sonlarına gelirken Orta Doğu’da yeni bir gerginlik başladı ve Ukrayna’dan başlayan, Ermenistan üzerinden geçen ve Orta Doğu’ya uzanan bir yay üzerinden Türkiye’nin etrafında bir cephe daha açıldı. Aslında bu yay İran merkezli oluşan bir yay ve başlangıcı ise 11 Eylül olayına ve ABD’nin Irak işgali ile yeni denge arayışına uzanıyor. ABD’nin geçen zaman içerisinde yeniden denge tesis edebilmesinin aksine Obama döneminde strateji değişikliği ile Asya Pasifik bölgesine odaklanması ardında Libya’da, Mısır’da, Yemen’de, Irak’ta, Suriye’de ve en son Afganistan’da bıraktığı otorite boşluklarının İran-Rusya ve Çin tarafından doldurulmaya çalışılması ile sonuçlandı. Rusya’nın Ukrayna işgaline başladığında Pandora’nın kutusu açıldı dediğimiz hususun arkasında yatan temel jeopolitik ve jeoekonomik görüntü bu şekildeydi. Pandemi dönemi yaşanmasaydı muhtemelen Putin’in Ukrayna hamlesi 2020 yılından önce olacaktı.

Bahsettiğimiz otorite boşluğu ve doldurulması zorunluluğu Suudi Arabistan-Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) hattının da bölgesel denge arayışlarının İsrail ile İbrahim Antlaşmaları çerçevesinde paralel hâle gelmesini sağladı. Bu bölgesel gelişmelere İran-Rusya-Çin hattının jeoekonomik transit yollarının yeniden tesisi; kuzey-güney koridoru ve Çin-Suudi Arabistan deniz ve tren yolu projeleri, gibi ekonomi-finans tabanlı yaklaşımlar da eklendi. Bu gelişmeler yaşanırken Türkiye’nin Azerbaycan ile koordineli şekilde Zengezur koridoru hamlesini yapması ve jeoekonomik yeni denge arayışına müdahil olması oldukça yerindeydi.

Toparlamak gerekirse ABD’nin bırakmaya karar verdiği otorite boşluğunun arkasında yeni denge arayışları ve küresel rakiplerin yerini alması ABD’yi yeniden düşünmeye sevk etti diyebiliriz. Diyalektik açıdan düşündüğümüzde ABD’nin çekilmesi ile oluşan antitez bir dengenin, günümüzde Ukrayna ve Filistin üzerinden sentez aşamasına doğru evrildiğini söyleyebiliriz. Aslında sentez aşamasının en kritik olgusu da Türkiye’nin etrafında oluşan bir yay. Cumhuriyet’in kurulmasının 100. yılında tarihten gelen çözümlenmemiş sorunların yeniden karşımıza çıkması zamanın ve mekânın gerekliliği diye de düşünebiliriz, bir kelebek etkisi olarak...

Dr. K. Dağhan Gökçe

30.10.2023