Makroekonomik göstergeler, bir ülkenin veya bölgenin genel ekonomik durumunu ve  performansını ölçmeye yardımcı olan temel istatistiksel verilerdir. Bu göstergeler ile ekonomik büyüme, enflasyon, işsizlik, dış ticaret dengesi gibi ekonomik performansı belirleyen faktörler hakkında bilgi sağlarız. Ekonominin tüm paydaşları (yatırımcılar, üreticiler, tasarruf sahipleri, tüketiciler ve politika yapıcılar), makroekonomik göstergeleri analiz etmek suretiyle ekonomik karar alma süreçlerini yönetirler. Başlıca makroekonomik göstergeleri ve ne anlama geldiklerini aşağıdaki şekilde listeleyebiliriz.

1. Büyüme ve Üretimle İlgili Göstergeler:

• Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH): Bir ülkenin belirli bir dönemde ürettiği mal ve hizmetlerin toplam değerini ifade eder. GSYİH verisi her çeyrekte hesaplanarak TÜİK tarafından açıklanır. Ülke ekonomisinde üretilen toplam mal ve hizmetlerin değerindeki artış, yani GSYİH’daki artış ise ekonomik büyüme olarak adlandırılır. Enflasyondan arındırılarak hesaplanan büyümeye reel büyüme, cari fiyatlar üzerinden yapılan büyüme hesaplamasına ise nominal büyüme denir. Ekonomik büyümeyi artırmak siyasi otoritelerin de en önemli ve öncelikli hedefidir. Ekonomik büyümeyi artıran politikaları uygulamaya koyarak ülkenin zenginleşmesi ve refah seviyesi artışı sağlanır. Ekonomik büyüme beklentisinin yüksek olduğu dönemlerde yatırımlar artar. Büyüme beklentileri varlık fiyatları ve getirileri üzerinde çok belirleyicidir. Büyüme beklentilerinin arttığı dönemlerde hisse senedi fiyatları ve getirileri artar. Tam tersi, büyüme beklentilerinin azaldığı dönemlerde hisse senedi piyasalarında fiyatlar ve getiriler azalır.
• Kişi Başına Düşen Milli Gelir: Toplam GSYİH'nın ülkedeki toplam nüfusa bölünmesiyle hesaplanır. Ülkedeki vatandaşların ortalama gelirlerini, yani satın alma güçlerini ölçer. Kişi başına düşen milli gelir sıralamaları, ülkelerin zenginlik ve refah seviyesi sıralamalarını belirlemek için kullanılır.
• Sanayi Üretim Endeksi: Sanayi Üretim Endeksi aylık olarak açıklanan bir veridir. Sanayi üretiminin önceki yılın aynı ayına ve bir önceki aya göre değişimini gösterir. Alt sektörlerin ağırlıklarına göre hesaplanan Sanayi Üretim Endeksi verisiyle beraber, alt sektörlere ilişkin sanayi üretim rakamları da ayrı ayrı açıklanır. Sanayi üretimi büyüme ve istihdam verileri için öncü bir göstergedir.
• PMI (Satın Alma Yöneticileri Endeksi): PMI (Purchasing Managers Index) satın alma müdürleri endeksi, aylık olarak açıklanan ve firmaların satın alma yöneticilerinin mal ve hizmet satın alma eğilimlerini ölçen bir veridir. Açıklanan PMI verisinin 50'den büyük olması ekonomik büyümeye, 50'den küçük ise ekonomik daralmaya işaret eder. PMI verisi firmaların satın alma eğilimlerini ölçerek ekonomik büyüme için öncü bir gösterge olarak kabul edilir.
• Tüketici Güven Endeksi

Tüketicilerin yakın gelecekteki harcama ve tasarruf eğilimlerini ölçerek kısa vadeli ekonomik beklentileri belirler. Her ay TÜİK ve TCMB iş birliğiyle yapılan Tüketici Eğilim Anketi sonuçlarına göre hesaplanır. Endeksin 100’den büyük olması tüketici güvenindeki iyimserliği, 100’den küçük olması tüketici güvenindeki kötümserliği gösterir. Büyüme verisi için öncü bir göstergedir.  

2. Enflasyon ve Fiyat Göstergeleri

• Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE): Tüketici fiyatlarındaki artışı ölçen veridir. Her ayın 3. günü TÜİK tarafından açıklanır. Tüketicilerin kullandıkları mal ve hizmetlerin ağırlıklandırılmasıyla oluşturulan ve enflasyon sepeti adı verilen sepetteki ürünlerin toplam fiyatının artışı TÜFE olarak adlandırılır. Bu sepetteki ağırlıklandırmalar dönem dönem değişmektedir. En büyük ağırlık gıda ve alkolsüz içeceklerdedir. Sepeti ulaştırma ve konut takip eder. Yüksek TÜFE oranları, halkın satın alma gücünün azalması demektir. Üretimin ve tüketimin ithalata bağımlı olduğu ülkelerde döviz kurunun yükselmesi enflasyon oranları yükseltir.
• Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE): Üretici fiyatlarındaki artışı ölçen veridir. TÜFE ve ÜFE verisi beraber açıklanır. Üreticilerin kullandığı ürünlerden oluşturulan sepetteki fiyat artışı ÜFE olarak adlandırılır. ÜFE’nin döviz kurundaki artışlara duyarlılığı fazladır. Üretici enflasyonu yakın gelecekteki TÜFE verisi için öncü göstergedir.
• Çekirdek Enflasyon: Çekirdek enflasyon, manşet enflasyon oranı olarak kabul edilen TÜFE’den farklı olarak, oynaklığı yüksek mal ve hizmetlerin sepet dışında tutulmasıyla hesaplanır. Enerji ve gıda gibi yüksek volatilitenin görüldüğü kalemler hariç tutularak enflasyondaki ana eğilimleri görmek amacıyla kullanılır.

3. İş Gücü ve İstihdam Göstergeleri

• İşsizlik Oranı: TÜİK tarafından açıklanan veri, mevcut iş aradığı hâlde bulamayan işsiziş sayısının toplam iş gücüne oranıdır. İşsizlik oranın yüksek olması gelir seviyesinin azalmasına, ülke içi tüketim, yatırım ve tasarrufların düşük kalmasına neden olur.
• İstihdam Oranı: İstihdam edilen toplam nüfusun toplam çalışabilir nüfusa oranını gösterir. İstihdam oranının yükselmesi, ekonominin büyümesi, gelirlerin artması anlamına gelir. Siyasi otoritelerin büyümeyle beraber istihdamı artırmak öncelikli hedefidir.

4. Para Politikası ve Finansal Göstergeler

• Faiz Oranları: Merkez Bankasının belirlediği politika faizi, ekonomideki sermaye maliyetlerini belirler. Bir ekonomide tüketim, yatırım ve tasarruf kararları faiz oranlarına göre şekillenir. Faiz oranlarının yüksek olması, sermaye maliyetlerinin yüksek olmasına neden olacağı için ekonomik büyüme yavaşlar.
• Döviz Kuru: Yerel para biriminin yabancı para birimleri karşısındaki değerini gösterir. Dış ticaret açığı veren, İthalat giderlerinin ihracat gelirlerinden yüksek olduğu ekonomilerde, döviz kurlarının yüksek olması ekonomik kırılganlığı artırır. Ayrıca, kurlar ithalata bağımlı ekonomilerde enflasyon üzerinde artırıcı etki gösterir.

5. Dış Ticaret ve Cari Denge Göstergeleri

• Dış Ticaret Açığı/Fazlası: Dış ticaret dengesi hesaplanırken, ihracatın ithalattan fazla olması durumunda dış ticaret fazlası, ithalatın ihracattan fazla olması durumunda dış ticaret açığı oluşur.
• Cari Denge: Cari denge hesabı, ülkenin mal ve hizmet ticareti, yatırım gelirleri ve cari transferlerinin toplamından oluşur. Cari fazla ülkenin net dış varlıklarının artması, tam dersi cari açık ülkenin net dış varlıklarının azalmasıdır. Cari açığın yüksek olması, döviz kurları üzerinde baskı oluşturur.

6. Kamu Maliyesi Göstergeleri

• Bütçe Açığı/Fazlası: Devletin bir bütçe dönemindeki gelirleri ile giderleri arasındaki farkı gösterir. Yüksek bütçe açıkları kamu borçlarını artıracağı için, enflasyon üzerinde artırıcı etkiye sahiptir.
• Kamu Borcu/GSYİH: Devletin toplam borçlarının GSYİH’ya oranı, ülkenin kredibilitesi üzerinde belirleyicidir. Yüksek borç oranı, faiz ve enflasyon üzerinde artırıcı etkilere sebep olurken, mali riskleri de artırır.

Bu göstergeler, yatırım kararları üzerinde belirleyicidir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde enflasyon ve faiz oranları, ekonominin genel performansı üzerinde çok belirleyicidir. Enflasyon ve faiz oranları, döviz kuru ve cari denge gibi göstergeleri de etkileyerek, yatırımcıların risk algısını ve getiri beklentilerini belirlemede kritik rol oynar. Makroekonomik göstergeleri yakından takip ederek piyasa hareketlerini öngörmek mümkün olabilir. Türkiye gibi enflasyonun, bütçe ve dış ticaret açıklarının görece yüksek olduğu, dış finansman girişlerine yüksek oranda bağlı ekonomilerde, makroekonomik göstergelerin doğru yorumlanması, doğru yatırım stratejilerinin kurgulanabilmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Prof. Dr. H. Gaye Gencer

10.02.2025