İşletmelerin, sermaye yatırımları ve işletme sermayesi planlamalarında kullandıkları sermaye maliyeti oranına göre yatırım finansmanı gerçekleştirilmesi doğru bir yöntemdir. Ancak, bu hesaplamaların fırsat maliyetine göre yapılması çok daha sağlıklıdır. Sermaye maliyeti, firmanın sermaye ihtiyacını nasıl ve ne şekilde finanse edeceğine bağlı olarak, sermaye kaynaklarının o anki güncel maliyetlerine göre belirlenir. Örneğin, firma yeni bir makine satın alacaksa ve bu makineyi borçla finanse edecekse makine alımında kullanılacak kredinin maliyeti bu yatırımın sermaye maliyeti olacaktır. Elbette borçlanma maliyetlerinin vergi sonrası olarak belirlenmesi gerekir.

Fırsat maliyeti ise firmanın o makineyi almak yerine, eşit riskli bir başka yatırım yapması durumunda elde edeceği alternatif kazançtır. Yani, işletme o makineyi satın almak yerine aynı miktardaki yatırım tutarını, eşit risk içeren bir başka yatırımda değerlendirseydi ne kadar getiri sağlardı? İşte bu sorunun cevabı işletmenin fırsat maliyetini belirler. Fırsat maliyeti, sektörel koşullara bağlı olarak değişebilir. Hatta, yatırımın ekonomik ömrü, mevcut piyasa koşulları ve teknolojik koşullar da yatırım risklerini ve doğal olarak fırsat maliyetlerini belirler.

Fırsat maliyetlerine göre sermaye ve işletme sermayesi yatırımlarını planlamak; kârlılığı artırmak adına kapasite kullanımını dağıtmak, fiyatları ayarlamak ve maliyetleri kontrol edebilmek hususlarında firmalara büyük avantajlar sağlar. Firmaların, kârlılıklarını artırmak için katkı payı oranına göre kapasitelerini planlamaları gereklidir. Yani sabit giderlere en yüksek katkıyı yapan ürün/hizmetlerin kapasite kullanımı içinde öncelikli pay almaları, daha düşük katkı payı oranındaki ürün/hizmetlerin üretme-satın alma kararları çerçevesinde değerlendirilmeleri gerekir. Bu hesaplamaları yaparken elbette stok ve alacak devir hızları da göz önünde bulundurulmalı ve firmanın verimliliğini en üst seviyeye çekecek bir optimizasyon yapılmalıdır. Tüm bu hesaplamaların gerçekleşebilmesi için detaylı maliyet muhasebesi uygulamaları gereklidir.

Fırsat maliyetlerinin belirlenmesi ve firmanın işletme sermayesi ve duran varlık yatırımlarının planlanmasında; fırsat maliyetlerine göre hesap yapılması, büyüme, kârlılık ve verimlilik artışı sağlanması hususlarında büyük önem arz etmektedir. Rekabet ve piyasa koşullarının zorlaştığı dönemlerde tüm bu planlamalar, firmaların finansal pozisyonlarını korumaları ve güçlendirebilmeleri için daha da öne çıkmaktadır. Ekonomideki kıt kaynakların en verimli şekilde kullanılması toplum refahını artırmadaki en önemli esastır. Fırsat maliyetlerine göre yatırım planlaması, kaynak verimliliğini artırarak toplumun genel refah seviyesini de iyileştirecektir.

Fırsat maliyeti kavramı sadece işletmeler için değil, bireyler ve hükümetler için de büyük önem taşır. Bireyler zamanlarını ve kaynaklarını en verimli şekilde kullanarak refah seviyelerini artırabilir. Hükümetler ise kamu kaynaklarını en verimli şekilde tahsis ederek ekonomik büyümeyi ve sosyal refahı artırabilir.

Bir başka açıdan, fırsat maliyetinin göz ardı edilmesi, yanlış yatırım kararlarına ve kaynak israfına yol açabilir. Örneğin, bir işletmenin fırsat maliyetlerine göre yatırım planlaması yapmaması uzun vadede firmanın verimliliğini düşürüp, rekabet gücünü zayıflatacaktır. Sonuç olarak, fırsat maliyeti kavram stratejik kararların alınmasında kritik bir rol oynar. İşletmelerin, bireylerin ve hükümetlerin, kıt kaynaklarını en verimli şekilde kullanabilmeleri için bu kavramı anlamaları ve uygulamaları gereklidir. Bu sayede hem mikro düzeyde hem de makro düzeyde ekonomik verimlilik ve refah artırılabilir.

Prof. Dr. H. Gaye Gencer
31.07.2024