Ülkemizde “Elektronik Defter” uygulamaları, 1 Seri Numaralı Elektronik Defter Genel Tebliği’nin 13.12.2011 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanması ile başlamıştır. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı tarafından ortaklaşa çıkarılan ve 08.11.2024 tarihinde yayımlanan 5 Numaralı Tebliğ ile 1 Sıra No.lu Elektronik Defter Genel Tebliği’nde değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik ile e-Defter uygulamalarında yeni bir aşamaya geçilmiştir.

İki bakanlığın ortaklaşa tebliğ çıkarmasının arkasında yatan sebep, ticari defterlere ilişkin hükümlerin Türk Ticaret Kanunu ile Vergi Usul Kanunu’nda yer almasıdır. Aşağıda belirtileceği üzere elektronik defter uygulaması konusunda iki bakanlığa geniş yetkiler verilmiştir.

Türk Ticaret Kanunu’nun “Defter tutma yükümlülüğü” başlıklı 64. maddesinde ticari defterlerin tutulma amacı açıklanmıştır. Her tacir, ticari defterleri tutmak ve defterlerinde ticari işlemleriyle ticari işletmesinin iktisadi ve mali durumunu, borç ve alacak ilişkilerini ve her hesap dönemi içinde elde edilen neticeleri açıkça görülebilir bir şekilde ortaya koymak zorundadır. Defterler, üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulur. İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesi defterlerden izlenebilmelidir.

Aynı maddede, fiziki ortamda veya elektronik ortamda tutulan ticari defterlerin nasıl tutulacağı, defterlere kayıt zamanı, onay yenileme ile açılış ve kapanış onaylarının şekli ve esasları Ticaret Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığınca müştereken çıkarılan tebliğle belirleneceği hüküm altına alınmıştır.

Vergi Usul Kanunu’nun “Elektronik ortamdaki kayıtlar ve elektronik cihazla belge düzenleme” başlıklı Mükerrer 242. maddesinin 2. fıkrasında Hazine ve Maliye Bakanlığına e-Defter tutma konusunda geniş yetkiler verilmiştir. Adı geçen bakanlığa elektronik defter, belge ve kayıtların oluşturulması, kaydedilmesi, iletilmesi, muhafaza ve ibrazı ile defter ve belgelerin elektronik ortamda tutulması, düzenlenmesi ve ibraz edilmesi uygulamasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye, elektronik ortamda tutulmasına, düzenlenmesine ve ibraz edilmesine izin verilen defter ve belgelerde yer alması gereken bilgileri internet de dahil olmak üzere, her türlü elektronik bilgi iletişim araç ve ortamında gözetim ve denetimi görev ve yetkisi verilmiştir.

Vergi Usul Kanunu’nun “Yetki” başlıklı Mükerrer 257. maddesinin 3. bendinde Hazine ve Maliye Bakanlığına ilave yetkiler verilmiştir. Adı geçen bakanlığa, tutulması ve düzenlenmesi zorunlu defter, kayıt ve belgelerin mikro film, mikro fiş veya elektronik bilgi ve kayıt araçlarıyla yapılması veya bu kayıt ortamlarında saklanması veya ibraz edilmesi hususunda izin vermeye veya zorunluluk getirmeye, bu şekilde tutulacak defter ve kayıtların kopyalarının bakanlıkta veya muhafaza etmekle görevlendireceği kurumlarda saklanması zorunluluğu getirmeye, bu konuda uygulama usul ve esaslarını belirleme yetkisi verilmiştir.

2024 yılının Kasım ayında çıkarılan tebliğ ile getirilen yenilikler üç başlık altında özetlenebilir.

1. Bilanço esasına göre defter tutmak zorunda olanlar ile ihtiyari olarak bilanço esasına göre defter tutmayı tercih eden mükelleflere 01.01.2025 tarihinden itibaren elektronik defter tutma zorunluluğu getirilmiştir. Böylelikle daha çok mükellefin kapsama alınması amaçlanmıştır.

2. Gelir vergisi mükellefleri hariç olmak üzere, elektronik defter dosyaları ile berat dosyalarının oluşturulma, imzalanma ve e-Defter uygulamasına yüklenmesi için kurumlar vergisi mükellefleri ile diğer mükelleflere ilave 4 günlük süre verilmiştir.

3. Elektronik defter ve kayıtların oluşturulması, kaydedilmesi, imzalanması/onaylanması, iletilmesi ve saklanması ile bunlara ilişkin sistem ve yazılım gereksinimleri hususlarında ilgili kanun, tebliğ ve yayımlanan kılavuzlarda belirlenen usul ve esaslara aykırı davrandığı tespit edilen yazılım firmalarına Vergi Usul Kanunu’nun ilgili ceza hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir.

Elektronik defter uygulamaları ile olarak Gelir İdaresi Başkanlığının resmi internet adresi https://edefter.gib.gov.tr/ bulunmaktadır. Mükellefler bu resmi internet adresi üzerinden e-Defter uygulamalarına ulaşabilirler.

Elektronik defter uygulamasına ilişkin olarak 2024 yılının Kasım ayında çıkarılan tebliğ ile 2025 yılı başından itibaren daha geniş bir mükellef kitlesine e-Defter tutma zorunluluğu getirilmiştir. Elektronik defter uygulamalarına aykırı hareket edenlere cezai yükümlükler öngörülmüştür. Böylelikle vergi kayıp ve kaçağının önlenmesiyle mücadelede yeni bir dönem başlamıştır. Bunun kamu maliyesine olumlu etkisi olacağı, kapsama yeni alınan mükellefler bakımından ise başlangıçta ilave maliyetlere yol açacağı düşünülmektedir.

Doç. Dr. Hüseyin Işık
30.12.2024