Aile şirketi, mülkiyeti ve yönetimi büyük ölçüde bir ailenin elinde bulunan, nesiller boyu devam etme potansiyeline sahip işletmelerdir. Genel olarak şu unsurlarla tanımlanabilir:

· Mülkiyet: Şirketin hisselerinin tamamı veya büyük bir kısmı aile bireylerine aittir.

· Yönetim: Aile üyeleri şirketin yönetiminde aktif roller üstlenebilir.

· Nesiller Arası Devamlılık: Şirketin uzun vadeli sürdürülebilirliği ve sonraki kuşaklara devri önemli bir hedef olabilir.

· Aile ve İş Dengesi: Aile ilişkileri ile iş kararları iç içe geçmiş olabilir, bu da hem avantajlar hem de zorluklar doğurabilir.

· Kurumsallaşma Düzeyi: Küçük ölçekli işletmelerden büyük, profesyonelleşmiş aile şirketlerine kadar geniş bir yelpazede yer alabilirler.

Başarıları genellikle aile üyelerinin bağlılığına, değerlerine ve stratejik yönetim becerilerine bağlıdır. Ancak aile içi anlaşmazlıklar veya profesyonelleşme eksikliği gibi riskler de barındırır. Tam da bu noktada, ailenin erken aşamalarında hissedarlık ilkelerinin açıkça tanımlanması oldukça önemlidir. Genellikle hissedarların mülkiyet hakları ile ilgili olarak aile üyeleri arasında örneğin gelin/damatların ve ilgili diğer aile üyelerinin kendi hisselerine sahip olmaya izin verilip verilmeyeceği hususunda doğru beklentilerin oluşmasına yardımcı olur.

Aileler, işteki aile içi istihdam politikalarını kardeş ortaklığı aşamasında kurallara bağlamalıdır. Bu durum aile üyelerinin şirketteki istihdamına dair ilkelerinin açık bir şekilde belirlenmesini gerektirir.

Miras planının en önemli yararı hisse alım-satım şartlarını belirlemesi, mülkiyetin aile bireyleri arasında istenilen şekilde dağılımını ve kalmasını güvence altına almasıdır. Bunun için de hissedarlar sözleşmesinde mülkiyet standartları, işletme sermayesi, hisse oranları, iştirakler, hisse devri için kıstaslar ve devir sonrasındaki kısıtlamalar ile ilgili ilkeler belirlenmeli ve akde bağlanmalıdır.

Kuşak çatışması, şirket yönetiminde farklı kuşaklardan aile fertlerinin aynı dönemde aktif olarak görev alması, yönetim isleyişinde büyük sorunlar yaşanmasına neden olur. Her yeni gelen kuşak ile aile ağacının büyümesi birçok sorunu da beraberinde getirir. Yeni kuşak daha radikal kararlar ve dönüşümleri savunurken yaşlılar tutucu olabilir. Bunun tersi durumlar da mümkündür.

Aile ilişkilerinin kurumsallaşması, aileyi oluşturan bireylerin bugün, yarın ve gelecekte nerede, hangi pozisyonda olmaları gerektiğini gösteren bir yapının yazılı olarak belirlenmesidir.

Aile meclisleri düzenli aralıklarla bir araya gelir. Bu toplantılarda aile üyeleri şirketle ilgili beklentilerini paylaşır, bilgi alışverişi yapar. Aile meclisinin kilit işlevi politikaların netleştirilmesi ve aile üyelerine iletilmesidir. Aile meclislerinin en ağırlık verdiği konular geleceğe ilişkin planların geliştirilmesi, paylaşılması ve uygulanmasıdır. Bu planlar birbirleriyle ilişkilidir ve birbirini etkiler.

Aile meclisinin amacı; aile fertlerini şirketle ilgili gelişmeler hakkında bilgilendirmek, aile içi sorun ve çatışmalara şirket yönetimi ve işleyişini etkileyebilecek düzeye gelmeden müdahale ederek gerekli önlemleri almak ve aile fertleri arasındaki iletişimi artırmak gibi konular olmalıdır. Aile konuları aile meclisinde tartışılmalı, kesinlikle yönetim kurulunda gündeme alınmamalıdır. Dolayısıyla aile meclisi, bir yönetim kurulu olmadığı gibi, bu şekilde bir fonksiyon da yüklenmemelidir. Aile içi çekişmeleri, kırgınlıkları, beklentileri açıkça ortaya koyarak farklı algılamaları önleyebilir. Aile içi çatışmaları ortadan kaldırabilir ve aile anayasasının oluşturulması için bir platform olarak kullanılabilir.

Prof. Dr. Ali Hepşen
26.02.2025