Gerçek kişilerin serbest iradeleri ile öldükten sonra mal varlıklarının ne olacağını belirledikleri irade beyanlarına ilişkin hukuki işlemlere ölüme bağlı tasarruf denilmektedir. Ölüme bağlı tasarruflar ise miras sözleşmesi ve vasiyetname olmak üzere iki başlık altında düzenlenmiştir. Ölüme bağlı tasarrufların en önemlisi olan vasiyetnamedir. Vasiyetnameyi miras bırakanın serbest iradesi ile mirasının paylaşım esaslarını belirlediği, son istek ve arzularını içeren yazılı veya sözlü beyanı olarak tanımlayabiliriz.

Türk Medeni Kanunu vasiyetname ile miras bırakana tasarruf özgürlüğünün sınırları içinde, mal varlığının tamamında veya bir kısmında tasarrufta bulunabilme imkânı tanımıştır. Diğer bir ifade ile vasiyetname, miras bırakanın son istek ve arzuları ile mirasının paylaşım esaslarını belirleyen yazılı belge veya sözlü beyandır. Vasiyet resmî memur huzurunda yapılabileceği gibi miras bırakanın kendi el yazısı ile ya da sözlü beyan yolu ile de yapılabilir.

Ölüme bağlı tasarruflar Türk Medeni Kanunu’nun 514 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Vasiyetnameler tek taraflı olarak yapılan ölüme bağlı tasarruf işlemleri olup, miras bırakanın irade beyanının karşı tarafa ulaşmasına ve karşı tarafın da bunu kabul etmesine gerek yoktur. Kişi düzenleyeceği vasiyetname ile ölümünden sonra sonuç doğurmak üzere terekesi üzerinde işlem yaparak mal varlığının geleceğine yön vermekte ve ölümünden sonra yapılmasını arzu ettiği konulara ilişkin tasarrufta bulunmaktadır. Vasiyet eden kişi ölünceye kadar her zaman, serbest iradesiyle ve tek taraflı olarak vasiyetnamesini değiştirebilir.

Vasiyetname yapılırken miras bırakanın uyması gereken kurallar ile şekil şartları ve bazı sınırlamalar bulunmaktadır. Öncelikle vasiyetname düzenleyecek kişinin on beş yaşını doldurmuş olması ve ayrıt etme gücüne sahip olması yani temyiz kudretinin bulunması gerekir. Miras bırakan terekenin üzerinde sınırsız tasarruf hakkına sahip olmayıp, saklı paylı mirasçıların saklı paylarına dokunmayacak şekilde tasarrufta bulunmalıdır.

Kanuna göre vasiyetname; resmî vasiyetname (MK m.532-537), el yazılı vasiyetname (MK m.538) ve sözlü vasiyetname (MK m.539-541) olmak üzere üç şekilde düzenlenir.

Resmî vasiyetname; sulh hâkimi, noter veya kanunda kendisine yetki verilmiş diğer bir resmî memur tarafından iki tanığın katılmasıyla düzenlenir. Resmî vasiyetname düzenlenirken; fiil ehliyeti bulunmayan, kamu hizmetinden yasaklı olan, okur-yazar olmayan ya da miras bırakanın eşi, alt ve üst soy kan hısımları, kardeşleri ve eşleri gibi kişiler resmî vasiyetnamenin düzenlenmesine memur veya tanık olarak katılamazlar. Aksi hâlde resmî vasiyetname şekil yönünden sakat olacak ve iptali istenebilecektir. Ayrıca vasiyetname düzenlenmesine katılan resmî memur veya tanıklar, bunların alt soy-üst soy hısımları, kardeşleri ve bu kişilerin eşleri lehine resmî vasiyetname yolu ile kazandırmada bulunulması resmî vasiyetnameyi sakatlar. Bu durumda ölüme bağlı tasarrufun tamamı değil, sadece bu kısmının iptali gerekir.

Diğer vasiyetname türü kanunun 538. maddesinde düzenlenmiş olan el yazılı vasiyetnamedir. El yazısı ile yapılan vasiyetnamede vasiyet metninin tümünün vasiyet edenin el yazısı ile yazılması zorunludur. Vasiyetnamenin tarihi ve imzası da bu zorunluluğu dahildir. Böylece vasiyetnamenin başkaları tarafından tahrif edilmesi önlenmiş olur. Vasiyetnamenin vasiyet edenin kendi el yazısı ile hazırlanmaması durumunda vasiyetname şekil eksikliği nedeniyle sakat olur. Okuma-yazma bilmeyen ya da okuma yazma bilip de başka bir engeli nedeni ile yazı yazamayanlar bu el yazılı vasiyetnameyi düzenleyemezler.

El yazısı ile düzenlenen vasiyetnameye ekleme ve çıkarma yapılması gerektiğinde bunların da vasiyet edenin kendi el yazısı ile yapılması zorunludur. İmza vasiyet metninin en alt kısmına, vasiyet edenin el yazısı ile atılmalıdır. Geçerli bir imzası olmayan ya da hiç imza bulunmayan vasiyetname şekil yönünden eksik olduğundan iptali istenebilir. El yazısı ile düzenlenen vasiyetname açık veya kapalı olarak muhafaza edilmek üzere herhangi bir kurum ya da kişiye teslim edilebilir. Örneğin sulh hukuk hâkimine, notere veya yakın bir arkadaşa teslim edilebilir.

Son vasiyetname şekli ise sözlü vasiyetnamedir. Sözlü vasiyetname, miras bırakanın yakın ölüm tehlikesi altında, ulaşımın kesilmesi, hastalık, savaş gibi olağanüstü durumlar nedeniyle ve resmî veya el yazılı vasiyetname yapma imkânı bulunmayan hâllerde düzenlenir. Yani sözlü vasiyet yoluna başvurulması için olağanüstü bir hâlin varlığı ve başka bir şekilde vasiyetname düzenlemenin mümkün olmaması gerekir. Kanunun 539. maddesinde söz edilen olağanüstü durum vasiyetin yapıldığı anda mevcut olmalıdır. Bu hâlde miras bırakan, son arzularını iki tanığa anlatır ve onlardan bu beyanına uygun bir vasiyetname yazmalarını veya yazdırmalarını ister. Tanıklar bu görevi kabul etmek zorunda değildir.

Sözlü vasiyetnamenin geçerli olması için ya tanıklar vasiyet edenin arzularını içeren metni kendi el yazısı ile hazırlayıp imzaladıkları mahkemeye teslim ederler ya da vasiyet edenin arzularını hâkime sözlü olarak iletirler. Sözlü vasiyetname hâkim tarafından onaylandıktan sonra geçerli olmaktadır.

Vasiyetnamenin açılmasında görevli mahkeme, vasiyet edenin son yerleşim yeri sulh hukuk mahkemesidir. Vasiyetnameler geçerli olup olmadığına bakılmaksızın tesliminden itibaren bir ay içinde sulh hukuk hâkimince açılır. Sulh hukuk hâkiminin görevi vasiyetnameyi açmak, okumak ve ilgililere tebliğ etmektir. Bunun dışında eda hükmü içeren herhangi bir karar veremez. Vasiyetname sulh hukuk hâkimince açılıp okunmadan bu vasiyetnameye dayanılarak işlem yapılamaz.

Vasiyetnamenin geçerlilik koşullarına uygun olmaması hâlinde iptal edilmesi mümkündür. İptal davası, ölüme bağlı tasarrufun iptal edilmesinde menfaati bulunan mirasçı veya vasiyet alacaklısı tarafından açılabilir. Dava, ölüme bağlı tasarrufun tamamının veya bir kısmının iptaline ilişkin olabilir. Örneğin ölüme bağlı tasarrufla kendilerine, eşlerine veya hısımlarına kazandırma yapılanların işbu ölüme bağlı tasarrufun düzenlenmesine katılmış olmaları hâlinde açılacak iptal davası ile tasarrufun tamamı değil, yalnız bu kazandırmalar iptal edilecektir.

Vasiyetnamenin iptali davası 4721 sayılı Kanun’un 557. maddesinde sayılan sebeplere dayanılarak açılabilir. Buna göre vasiyetname miras bırakanın tasarruf ehliyeti yokken ya da aldatma, korkutma veya zorlama sonucunda yapılmışsa, içeriği hukuka veya ahlâka aykırıysa veya kanunda öngörülen şekillere uyulmadan yapılmışsa sadece bu sebeplerden birinin varlığı hâlinde mümkündür. İptal davası açma hakkı kanunun 559. maddesinde hak düşürücü süreye bağlanmıştır. Bu hükme göre iptal davası açmak isteyen davacının ölüme bağlı tasarrufu, iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamenin açılma tarihinden ya da diğer ölüme bağlı tasarruflarda mirasın geçtiği tarihten itibaren iyi niyetli davalılara karşı on yıl, iyi niyetli olmayan davalılara karşı yirmi yıl geçmekle iptal davası açma hakkı düşer. Ancak vasiyetnamenin hükümsüzlüğü def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.

 Av. Belgin Aksoy  10.01.2023