Mevzuatsal tanımı ele alındığında elleçleme, gümrük gözetimi altındaki eşyanın asli niteliklerini değiştirmeden iyi korunmaları, görünüşlerinin veya pazarlama kalitelerinin geliştirilmesi ya da dağıtımı veya yeniden satışa hazırlanmaları amacıyla istiflenmesi, yerinin değiştirilmesi, büyük kaplardan küçük kaplara aktarılması, kapların yenilenmesi veya tamiri, havalandırılması, kalburlanması, karıştırılması ve benzeri işlemlere tabi tutulmalarına verilen isimdir.

Hangi eşyanın elleçlemeye tabi tutulabileceği, söz konusu elleçleme faaliyetlerinin gümrükleme süreçlerinin hangi aşamalarında yapılabileceği ve elleçlemeye ilişkin işlemlerin nerede gerçekleştirileceğine ilişkin olarak öncelikle belirtmek gerekir ki, yapılacak elleçleme işleminin yeri, izin alınıp alınmayacağı, izin alınacaksa izin merciinin neresi olacağı hususları eşyanın bulunduğu ve elleçleme işleminin yapılacağı yerlere göre değişiklik göstermektedir.

Yurt dışından getirilen serbest dolaşımda olmayan eşya, gümrüğe sunulma işleminden sonra gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutuluncaya kadar geçici depolanan eşya statüsünde bulunmaktadır. Geçici depolanan eşya statüsündeki bahse konu eşya, dış etken ve müdahalelerden korunmayı sağlayacak şekilde yapılmış ve taşıtların durduğu, yanaştığı veya indiği yerlerde bulunan ambar, depo, ardiye veya hangar gibi yerlere konulmakta olup bu yerler ‘geçici depolama yeri’ olarak adlandırılmaktadır. Talep edilmesi halinde ihracat eşyası için de bu kapsamda değerlendirme yapılması mümkündür.

Bu aşamada, yurt dışından getirilerek henüz gümrükçe onaylanmış bir işlem ya da kullanıma tabi tutulmamış olan, geçici depolama yerinde bulunan söz konusu eşyanın görünüş ve teknik özelliklerinin değiştirilmemesi koşuluyla aynı durumda muhafazalarını sağlamak üzere, gümrük idaresinin izni ve denetlemesi altında, geçici depolama yerlerinde bulunan diğer eşyaya zarar vermeyecek şekilde kaplarının tamiri veya sağlamlaştırılması, kaplarının yenilenmesi, havalandırılması, kalburlanması gibi elleçleme faaliyetlerine tabi tutulması mümkündür. Bahse konu işlemler daha çok eşyanın ithalatı öncesinde etiketleme, bandrol yapıştırma, garanti belgesi ekleme gibi mevzuatsal zorunlulukları yerine getirmek için yapılmaktadır. İhracat tarafında ise yine etiketleme ya da benzeri nedenlerle elleçleme yapılabilmektedir. Geçici depolanan eşya statüsündeki eşyanın elleçleme işlemleri geçici depolama yeri içerisinde ve ilgili gümrük müdürlüğünün izni ile gerçekleştirilmektedir.

Gümrük Antrepo Rejimine tabi tutularak antrepoya alınan eşyanın da elleçlemeye tabi tutulması mümkündür. Antrepoda bulunan serbest dolaşımda bulunmayan eşya için uygulanabilecek elleçleme faaliyetleri, Gümrük Yönetmeliğinin “Gümrük Antrepolarında veya Serbest Bölgelerde Yapılabilecek Elleçleme Faaliyetlerine İlişkin Liste” başlıklı eki olan Ek-63 ile belirlenmiştir. Söz konusu liste ile on dokuz ayrı maddede elleçleme işlemleri sayılmıştır. Yukarıda belirtildiği üzere söz konusu elleçleme faaliyetlerinin eşyanın asli niteliklerini değiştirmemesi, bu bağlamda sekizli tarife pozisyonunun değişmesine neden olmamaları gerekmektedir.

Antrepolarda gerçekleştirilecek elleçleme işlemlerinin geçici depolama yerinde yapılan ve çoğu ithalat öncesi zorunlu hazırlıklara karşılık gelen uygulamalara nazaran daha fazla firmanın operasyonel tercihleri bazlı olduğu görülmektedir. Nitekim, Ek-63’te sayılan ‘eşyaya bir veya birden çok eşyanın eklenmesi; eşyaya ait aksesuarların eklenmesi veya çıkarılması’, ‘meyvenin suyunun alınması’, ‘farklı kalitedeki aynı nevi eşyaların, sabit bir kalite veya müşterinin talep ettiği bir kalite elde etmek için eşyaların türünü değiştirmeksizin karıştırılması’, ‘serbest dolaşımda bulunan eşya ile serbest dolaşımda bulunmayan eşyanın aynı kap içinde paketlenmesi’ gibi elleçleme faaliyetlerinden, antrepolardaki elleçleme faaliyetlerinin ithalat ya da ihracat öncesi yasal zorunlulukların sağlanmasına yönelik olmanın ötesinde, ithalat ya da ihracat öncesinde pazarlamaya yönelik hazırlık sürecini içerdiği ve hatta kısıtlı da olsa kısmi bir üretim prosesini içerdiğini ifade etmek yanlış olmayacaktır.

Antrepo Rejimi kapsamında gerçekleştirilen söz konusu elleçleme faaliyetleri antrepo içerisinde yapılabildiği gibi antrepoda bulunan serbest dolaşımda olmayan eşyanın antrepo dışına çıkarılarak elleçlemeye tabi tutulması da mümkündür. Her iki durumda da her bir olay için ayrı olmak üzere elleçleme izni alınması zorunludur. Antrepo içerisinde gerçekleştirilecek elleçleme faaliyetlerine ilişkin izin antreponun bağlı bulunduğu gümrük müdürlüğü tarafından verilirken, antrepo dışında gerçekleştirilecek elleçleme faaliyetleri için izin bağlı olunan gümrük ve dış ticaret bölge müdürlüğü tarafından verilmektedir.

Bahse konu elleçleme faaliyetleri Gümrük İdaresinin gözetim ve denetiminde gerçekleştirilmektedir. Söz konusu gözetim ve denetim işlemi doğrudan gümrük memurları tarafından yürütülebileceği gibi Gümrük İdaresi adına denetim görevini ifa eden Yetkilendirilmiş Gümrük Müşavirleri vasıtasıyla da gerçekleştirilmektedir.

Elleçleme faaliyetlerinin uygulandığı bir başka yer ise serbest bölgelerdir. Gümrük Kanunu gereğince, bir serbest bölgeye konulmuş serbest dolaşımda olmayan eşya mutat elleçleme işlemlerine tabi tutulabilir. Bahse konu mutat elleçleme faaliyetleri ise yine Gümrük Yönetmeliği’nin eki olan Ek-63 ile belirlenmiş bulunan faaliyetlerdir. Antrepoda bulunan eşyanın elleçleme işlemlerinden farklı olarak, serbest bölgelerde gerçekleştirilecek bahse konu Yönetmelik eki liste ile belirtilen elleçleme işlemleri için önceden Gümrük İdaresinden izin alınmasına gerek yoktur.

Dr. Levent Özkardeş

13.01.2025